راهنمای جامع جرم تحصیل مال از طریق نامشروع + نمونه شکوائیه

به طور کلی دو راه برای کسب درآمد و افزودن به دارایی های خود وجود دارد. یک راه آن به دست آوردن از طرق قانونی و دیگری از طرق غیر قانونی است! اگر راهی غیرقانونی را برگزینید یا فردی به طور ناحق و غیرقانونی مال شما رو از دسترس تان خارج کند، ممکن است جرم تحصیل مال از طریق نامشروع اتفاق افتاده باشد. به عبارتی این جرم زمانی رخ می دهد که فردی بدون انجام فعالیت قانونی و مشروع، مالی را به دست آورد که از نظر قانون قابل قبول نیست. تحصیل مال از طریق نامشروع یکی از جرایم اقتصادی است که در قوانین کیفری ایران جرم انگاری شده و برای آن مجازات تعیین شده است که در ادامه ی مقاله به طور مفصل به شرح مباحث آن می پردازیم.

تعریف جرم تحصیل مال از طریق نامشروع

1. تعریف ساده

هرکس به نحوی مال یا وجهی تحصیل کند که طریق تحصیل آن فاقد مشروعیت قانونی باشد، مرتکب عمل جرم تحصیل مال نامشروع شده است. به تعبیری این جرم شامل هر نوع تحصیل عمدی و غیر قانونی اموال متعلق به دیگری است مشروط به آنکه عمل ارتکابی با هیچ یک از جرائم مالی مثل سرقت، کلاهبرداری، خیانت در امانت و… انطباق نداشته باشد.

2. تعریف قانونی

ماده ۲ قانون تشدید مجازات مرتکبین اختلاس ارتشاء و کلاهبرداری مصوب ۱۳۶۷ به جرم انگاری یکی از بحث بر انگیزترین جرائم تاریخ قانونگذاری ایران پرداخته است:« هر کس به نحوی از انحاء امتیازاتی را که به اشخاص خاص به جهت داشتن شرایط مخصوص تفویض میگردد نظیر جواز صادرات و واردات و آنچه عرفا موافقت اصولی گفته میشود در معرض خرید و فروش قرار دهد و یا از آن سوءاستفاده نماید و یا در توزیع کالاهائی که مقرر بوده طبق ضوابطی توزیع نماید مرتکب تقلب شود و یا به طور کلی مالی یا وجهی تحصیل کند که طریق تحصیل آن فاقد مشروعیت قانونی بوده است مجرم محسوب و علاوه بر رد اصل مال به مجازات سه ماه تا دو سال حبس و یا جریمه نقدی معادل دو برابر مال به دست آمده محکوم خواهد شد.»

 تحصیل مال نامشروع یا تحصیل مال از طریق نامشروع

برخی از حقوقدانان این جرم را به اشتباه «تحصیل مال نامشروع» می نامند، امّا همانطور که در ماده قانونی مربوطه آمده است این طریقه ی تحصیل مال است که نامشروع است و نه خود مال. به تعبیری دیگر اینکه طریقه ی به دست آوردن مالی، نامشروع باشد متفاوت است با این موضوع که فردی مالی نامشروع مانند مشروبات الکلی را تحصیل نماید؛ بنابراین عنوان درست برای این جرم «تحصیل مال از طریق نامشروع» است. البته باید این نکته را مورد توجه قرارداد که به کار بردن هر یک از الفاظ فوق در محاکم و… دلالت بر یک جرم می کند اما به دلیل تفاوتی که شرح داده شد، بهتر است که از عنوان و لفظ صحیح آن استفاده گردد.

تفاوت تحصیل مال از طریق نامشروع با سایر جرایم مالی

1. تفاوت تحصیل مال نامشروع با کلاهبرداری

تحصیل مال از طریق نامشروع به معنای کسب مال از راه های غیرقانونی است، بدون اینکه لزوماً فریب یا نیرنگی در کار باشد. اما در کلاهبرداری، فرد با استفاده از وسایل متقلبانه و دروغ، دیگری را فریب می دهد تا مالش را در اختیار او بگذارد.

مثال: اگر فردی بدون مجوز، داروهای تقلبی بفروشد، این تحصیل مال از طریق نامشروع است، چون کسب درآمد از طریق غیرقانونی انجام شده است. اما اگر شخصی با جعل مدارک پزشکی، دیگران را متقاعد کند که داروهایش اصل هستند و آن ها را فریب دهد، این کلاهبرداری محسوب می شود.

*تفاوت اصلی: در تحصیل مال از طریق نامشروع، عنصر فریب و نیرنگ وجود ندارد، اما در کلاهبرداری، اساس جرم فریب است.

برای آگاهی بیشتر در مورد جرم کلاهبرداری می توانید به مقاله ی«کلاهبرداری: نحوه رسیدگی و مجازات آن + نمونه شکوائیه» مراجعه بفرمایید.

2. تفاوت تحصیل مال از طریق نامشروع با خیانت در امانت

در تحصیل مال از طریق نامشروع، فرد از ابتدا مال را به شیوه ای غیرقانونی به دست می آورد، اما در خیانت در امانت، مال به صورت قانونی به فرد سپرده شده و او بعداً از آن سوءاستفاده می کند.

مثال: اگر شخصی دارای شغل غیر دولتی از طریق دریافت رشوه، ثروتی به دست بیاورد، این تحصیل مال از طریق نامشروع است. اما اگر فردی خودرویی را که به امانت گرفته، بفروشد یا پس ندهد، این خیانت در امانت است.

*تفاوت اصلی: در تحصیل مال از طریق نامشروع، مالک مال را به فرد نداده است، بلکه او خودش مال را از راه غیرقانونی به دست آورده است. اما در خیانت در امانت، مالک ابتدا با اعتماد، مال را در اختیار فرد گذاشته است.

برای آگاهی بیشتر در مورد جرم خیانت در امانت می توانید به مقاله ی«خیانت در امانت چیست؟ شرایط اثبات، مجازات و نحوه شکایت» مراجعه بفرمایید.

3. تفاوت تحصیل مال از طریق نامشروع با سرقت

در تحصیل مال از طریق نامشروع، فرد مال را از طریق فعالیت های غیرقانونی (مانند معاملات غیرمجاز، احتکار یا دریافت رشوه) کسب می کند، اما در سرقت، فرد مال دیگری را بدون اجازه و به طور غیرقانونی می رباید.

مثال: اگر شخصی از طریق دلالی غیرقانونی درآمد کسب کند، این تحصیل مال از طریق نامشروع است. اما اگر فردی کیف یک نفر را در خیابان بدزدد، این سرقت محسوب می شود.

*تفاوت اصلی: در تحصیل مال از طریق نامشروع، فرد لزوماً مال را از شخص خاصی نمی گیرد، بلکه آن را از راه غیرقانونی به دست می آورد. اما در سرقت، مال مستقیماً از مالک ربوده می شود.

برای آگاهی بیشتر در مورد جرم سرقت می توانید به مقاله ی«سرقت: نحوه شکایت کیفری، تخفیف مجازات و نمونه شکواییه» مراجعه بفرمایید.

4. تفاوت تحصیل مال از طریق نامشروع با پولشویی

تحصیل مال از طریق نامشروع به معنای به دست آوردن مال از راه های غیرقانونی است، اما پولشویی به معنای پنهان کردن منشأ غیرقانونی اموال برای قانونی جلوه دادن آن هاست.

مثال: اگر فردی از طریق قاچاق سوخت درآمد کسب کند، این تحصیل مال از طریق نامشروع است. اما اگر او این پول را از طریق شرکت های صوری و معاملات جعلی به حساب های بانکی منتقل کند تا قانونی به نظر برسد، این پولشویی محسوب می شود.

*تفاوت اصلی: تحصیل مال از طریق نامشروع مربوط به کسب مال از راه غیرقانونی است، اما پولشویی مربوط به پنهان کردن منشأ غیرقانونی مال است.

برای آگاهی بیشتر در مورد جرم پولشویی می توانید به مقاله ی«جرم پولشویی: تعاریف، مجازات ها و بررسی جامع بر اساس آخرین قوانین و آیین نامه ها» مراجعه بفرمایید.

5. تفاوت تحصیل مال از طریق نامشروع با اختلاس

اختلاس به حالتی گفته می شود که کارمند دولت یا مأمور یک نهاد عمومی، اموالی را که به او سپرده شده، به نفع خود یا دیگری تصاحب کند. مهم ترین تفاوت اختلاس با تحصیل مال از طریق نامشروع این است که فقط کارمندان دولت یا اشخاصی که به اموال عمومی دسترسی دارند، می توانند مرتکب اختلاس شوند.

مثال: یک کارمند بانک که وظیفه پرداخت تسهیلات را دارد، بخشی از پول هایی که باید به مشتریان داده شود را به حساب شخصی خود واریز می کند. چون این فرد کارمند دولت است و از موقعیت شغلی خود سوءاستفاده کرده، این عمل اختلاس محسوب می شود.

*تفاوت اصلی: اختلاس فقط توسط کارمندان دولت یا مأموران بخش عمومی انجام می شود، اما تحصیل مال از طریق نامشروع را هر کسی می تواند مرتکب شود.در اختلاس، اموال دولتی یا عمومی که نزد کارمند به امانت است، تصاحب می شود، اما در تحصیل مال نامشروع، ممکن است مال متعلق به اشخاص خصوصی هم باشد.

6. تفاوت تحصیل مال از طریق نامشروع با دریافت رشوه

ارتشاء یا دریافت رشوه یعنی کارمند یا مقام دولتی، در ازای دریافت پول یا مال، کاری را برخلاف وظایف قانونی خود انجام دهد یا از انجام وظایف قانونی خود خودداری کند. در این جرم، حداقل دو نفر درگیر هستند: رشوه دهنده و رشوه گیرنده.

مثال: یک کارمند اداره مالیات در ازای دریافت مبلغی از یک شرکت، میزان مالیات واقعی آن شرکت را کمتر از مقدار واقعی اعلام می کند. چون این کارمند در ازای دریافت مال، وظیفه قانونی خود را تغییر داده، این عمل ارتشاء (رشوه) محسوب می شود.

*تفاوت های اصلی بین تحصیل مال از طریق نامشروع و ارتشاء: در تحصیل مال از طریق نامشروع، ممکن است فقط یک نفر (مرتکب جرم) وجود داشته باشد، اما در ارتشاء، حتماً دو طرف (رشوه دهنده و رشوه گیرنده) درگیر هستند.در تحصیل مال نامشروع، روش های مختلفی برای کسب مال غیرقانونی وجود دارد (مانند جعل، سوءاستفاده از تسهیلات، دور زدن قوانین)، اما در ارتشاء، حتماً یک مقام دولتی در ازای دریافت مال، وظایفش را تغییر می دهد. رشوه فقط در ارتباط با کارمندان و مقامات دولتی معنا دارد، اما تحصیل مال نامشروع می تواند توسط هر کسی، چه دولتی چه غیردولتی، انجام شود.

ارکان جرم تحصیل مال از طریق نامشروع

برای وقوع یک جرم، وجود سه رکن الزامی می باشد: مادی، قانونی و روانی

۱. رکن مادی

رکن مادی، رفتار فیزیکی و قابل مشاهده ای است که جرم را محقق می کند. این عنصر شامل چند بخش است:

۱.۱ رفتار مجرمانه

در این جرم، رفتار فیزیکی به معنی به دست آوردن مال یا امتیازات مالی از طریق غیرقانونی است. این رفتار می تواند شامل موارد زیر باشد:

• دریافت پول یا اموال از راه های غیرقانونی مانند اخذ پورسانت غیرقانونی در معاملات دولتی یا خصوصی.
• دریافت حقوق و مزایا بدون استحقاق قانونی، مثلاً دریافت حقوق از چندین سازمان دولتی به طور همزمان بدون مجوز.
• استفاده از اطلاعات خاص و رانت برای کسب سود مالی، مانند دریافت مجوزهای خاص با استفاده از روابط غیرقانونی.
• کسب مال از طریق دور زدن قوانین اقتصادی و بانکی، مانند سوءاستفاده از حساب های بانکی اجاره ای برای پولشویی.
• تحصیل مال از فعالیت های ممنوعه یا غیرقانونی، مانند خرید و فروش کالاهای قاچاق، دریافت پول از طریق شرط بندی های غیرقانونی، یا معاملات مشکوک ارزی.

۱.2 رابطه سببیت

میان رفتار فرد و کسب مال باید یک رابطه مستقیم علت و معلولی وجود داشته باشد. به این معنی که اگر مال یا امتیاز مالی، نتیجه یک عمل مجرمانه نباشد، جرم تحصیل مال نامشروع قابل اثبات نیست.

۱.3 نتیجه مجرمانه

نتیجه جرم در اینجا دست یابی فرد به مال یا منفعت اقتصادی از راهی غیرقانونی است. برای تحقق جرم، باید این نتیجه به وقوع بپیوندد؛ یعنی اگر فردی اقداماتی انجام دهد ولی در نهایت مالی به دست نیاورد، جرم کامل نشده اما ممکن است جرم شروع به جرم یا تخلف دیگری مطرح شود.

۲. رکن قانونی

پایه قانونی این جرم ماده ۲ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری است که مقرر می دارد:” هر کس بنحوی از انحاء امتیازاتی را که به اشخاص خاص به جهت داشتن شرایط مخصوص تفویض می گردد نظیر جواز صادرات و واردات و آنچه عرفاً موافقت اصولی گفته می شود در معرض خرید و فروش قرار دهد یا از آن سوء استفاده نماید یا در توزیع کالاهائی که مقرر بوده طبق ضوابطی توزیع نماید مرتکب تقلب شود یا به طور کلی مالی یا وجهی تحصیل کند که طریق تحصیل آن فاقد مشروعیت قانونی بوده است مجرم محسوب و علاوه بر رد اصل مال به مجازات سه ماه تا دو سال حبس یا جریمه نقدی معادل دو برابر مال بدست آمده محکوم خواهد خواهد شد”

*نکات مهم این ماده:

• تحصیل مال از طریق نامشروع، هم شامل اموال عمومی (دولتی) و هم اموال اشخاص خصوصی می شود.
• “به نحوی از انحاء” یعنی راه های تحصیل مال نامشروع، محدود به روش خاصی نیست و هرگونه کسب درآمد غیرقانونی را شامل می شود.
• علاوه بر مجازات حبس یا جزای نقدی، فرد مجرم باید اصل مال را نیز به صاحبش بازگرداند.

3. رکن روانی(معنوی)

برای تحقق جرم، علاوه بر وجود رفتار فیزیکی، باید سوءنیت و قصد مجرمانه فرد نیز اثبات شود. این سوءنیت شامل دو بخش است:

۳.۱ سوءنیت عام

یعنی فرد باید عمد و آگاهی نسبت به عمل خود داشته باشد. به عنوان مثال، اگر فردی بدون اطلاع از غیرقانونی بودن یک منبع مالی، مبلغی را دریافت کند، نمی توان او را به جرم تحصیل مال از طریق نامشروع محکوم کرد، مگر اینکه آگاهانه در مسیر غیرقانونی گام برداشته باشد.

۳.۲ سوءنیت خاص

یعنی قصد فرد، تحصیل مال یا منفعت اقتصادی از طریق نامشروع و غیرقانونی باشد. به طور مثال، اگر شخصی آگاهانه از روابط غیرقانونی برای دریافت تسهیلات بانکی استفاده کند و هدف او کسب منفعت شخصی باشد، سوءنیت خاص او محرز است.

مصادیق و نمونه های رایج جرم تحصیل مال نامشروع

برای درک بهتر، به چند نمونه رایج از این جرم در ایران اشاره می کنیم:

• نقد کردن چک گمشده توسط یاینده.
• تحصیل مال با دروغگویی صرف.
• تحصیل مال از طریق توسل به وسایل متقلبانه که بین توسل به وسایل متقلبانه و دادن مال واسطه ای ایجاد شده باشد مانند گرفتن مال با حکم دادگاه.
• گرفتن حقوق در حالی که کارمند در مسافرت بوده است.
• گرفتن مال دیگری در حالی که دهنده مال گیرنده مال را با شخص دیگری اشتباه گرفته است.

مجازات تحصیل مال از طریق نامشروع طبق قانون ایران

بر اساس ماده ۲ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری، مجازات این جرم شامل موارد زیر است:

• حبس از 3 ماه تا 2 سال یا جزای نقدی معادل دو برابر مال تحصیل شده.
• استرداد اصل مال به صاحب آن.

نحوه شکایت از جرم تحصیل مال از طریق نامشروع

۱ . ثبت نام در سامانه ثنا

ثبت هر شکوائیه و تعقیب و پیگیری شکایت مربوطه، منوط به دارا بودن پروفایل شخصی در سامانه ثناست. هر شخص حقیقی با استفاده از کد ملی خود می تواند در این سامانه ثبت نام کرده و از این طریق شکایات خود را به ثبت برساند.

2. جمع آوری مدارک و مستندات

پیش از تنظیم شکایت، لازم است که دلایل و مدارک کافی را جمع آوری کنید. هرچه اسناد شما قوی تر باشند، احتمال موفقیت در شکایت بیشتر خواهد بود.

2.1 انواع مدارک قابل ارائه

• اسناد مالی و بانکی: شامل رسیدهای واریز وجه، پرینت حساب های بانکی، چک ها و فاکتورها.
• قراردادها یا توافق نامه های مکتوب: اگر متهم از طریق قراردادی صوری یا خلاف قانون اقدام به تحصیل مال کرده است، ارائه قرارداد ضروری است.
• اسناد دیجیتال: پیام های واتساپ، تلگرام، ایمیل، ضبط مکالمات (در صورتی که به صورت قانونی تهیه شده باشد).
• استعلام های رسمی: اگر نیاز به بررسی گردش های مالی باشد، می توانید از مراجع قضایی درخواست استعلام حساب بانکی بدهید.
• شهادت شهود: حضور افرادی که بر وقوع جرم شهادت دهند، می تواند تأثیر بالایی در اثبات جرم داشته باشد.

2.2 نکات کلیدی در جمع آوری مدارک

– بهتر است مدارک را قبل از طرح شکایت به وکیل نشان دهید تا بررسی کند که چقدر احتمال پذیرش آن ها توسط دادگاه وجود دارد.

– برخی مستندات، مانند پرینت حساب بانکی دیگران، بدون دستور قضایی قابل دسترسی نیستند، اما می توان درخواست آن را داد.

3. تنظیم شکواییه

پس از جمع آوری مدارک، باید شکواییه تنظیم کنید. شکوائیه باید شامل اطلاعات زیر باشد:

• مشخصات شاکی (نام، نام خانوادگی، شماره ملی، آدرس و شماره تماس)
• مشخصات متهم (اگر شناخته شده است)
• شرح دقیق ماجرا: شامل زمان، مکان، نحوه انجام جرم و میزان مال تحصیل شده
• دلایل و مستندات: باید همه مدارک موجود را به شکواییه ضمیمه کنید.
• درخواست شاکی: مثلاً استرداد اموال و مجازات متهم بر اساس ماده ۲ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری

۴ . ثبت شکوائیه در سامانه ثنا

مرحله پایانی ثبت شکایت از جرم تحصیل مال از طریق نامشروع، ثبت شکوائیه مربوطه در سامانه ثناست. به این منظور، شخص شاکی می تواند پس از تنظیم شکوائیه، با در دست داشتن شکوائیه مربوطه به انضمام اسناد و مدارک جمع آوری شده به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک مراجعه کرده و از این طریق، شکوائیه خود را در سامانه ثنا به ثبت برساند.

دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم تحصیل مال از طریق نامشروع

این جرم به دلیل اینکه دارای مجازات تعزیری درجه 6 است، در صلاحیت دادگاه کیفری 2 می باشد. امّا برای شکایت ابتدا باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکایت را ثبت کنید. بعد از ثبت شکایت، پرونده به شعبه دادیاری یا بازپرسی در دادسرا ارجاع داده می شود.

مراحل رسیدگی به شکایت از جرم تحصیل مال از طریق نامشروع

در مواردی که شکوائیه ای مبنی بر وقوع جرم تحصیل مال از طریق نامشروع در سامانه ثنا به ثبت برسد و یا اینکه ضابطین قضایی وقوع جرم را کشف نمایند، رسیدگی به این جرم مانند دیگر جرایم کیفری در چهار مرحله به ترتیب زیر انجام خواهد شد:

۱ . ارجاع پرونده به دادسرا

دادسرا وظیفه انجام تحقیقات مقدماتی پیرامون جرم مربوطه را به عهده دارد. در موارد ارتکاب جرم تحصیل مال از طریق نامشروع ، دادسرای عمومی و انقلاب متولی انجام این امر خواهد شد. دادسرا موظف است با انجام و تکمیل تحقیقات مقدماتی، صحت وقوع این جرم و صحت انتساب این جرم به شخص متهم را احراز نماید. این نهاد وظیفه رسیدگی ماهوی و صدور حکم را بر عهده ندارد.

چنانچه دادسرا صحت وقوع جرم و انتساب آن به شخص متهم را احراز نماید، با صدور قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست، رسیدگی به پرونده در مرحله بعدی آغاز خواهد شد. در غیر این صورت، با صدور قرار منع تعقیب، فرایند رسیدگی در همان مرحله دادسرا خاتمه خواهد یافت.

برای آگاهی از وظایف و اختیارات دادسرا می توانید به مقاله ی«دادسرا چیست؟ بررسی کامل وظایف و اختیارات دادسرا» مراجعه بفرمایید.

۲ . ارجاع پرونده به دادگاه (رسیدگی بدوی)

پس از تکمیل تحقیقات مقدماتی در دادسرا، دادگاه کیفری2 وظیفه رسیدگی به پرونده شکایت از جرم تحصیل مال از طریق نامشروع را بر عهده خواهد داشت. قاضی دادگاه کیفری2 از طریق تشکیل جلسات رسیدگی، بررسی اسناد و مدارک موجود و استماع اظهارات طرفین رسیدگی ماهوی به پرونده را آغاز نموده و در پایان حکم نهایی مبنی بر برائت یا محکومیت متهم را صادر خواهد نمود.

۳ . اعتراض به حکم دادگاه

این جرم به دلیل اینکه دارای مجازات تعزیری درجه 6 است، حکم صادره آن از جانب قاضی در مرحله بدوی می تواند مورد اعتراض در مرحله تجدیدنظرخواهی قرار گیرد. هر یک از شاکی یا متهم که نسبت به حکم صادره اعتراض داشته باشند، می توانند اعتراض خود را در مهلت مقرر تقدیم دادگاه تجدیدنظر استان نمایند تا مورد تجدیدنظرخواهی قرار گیرد.

۴ . اجرای حکم

چنانچه رأی دادگاه در هر یک از مراحل بدوی یا تجدیدنظر خواهی قطعی شود و رأی قطعی دال بر محکومیت متهم و اجرای مجازات باشد، حکم مربوطه نیازمند اجراست. اجرای احکام صادره از دادگاه ها در صلاحیت واحد اجرای احکام دادسرا قرار گرفته است. در نتیجه، حکم قطعی دادگاه به واحد اجرای احکام دادسرا ارجاع می شود و این نهاد متولی اجرای حکم خواهد شد.

قابل گذشت یا غیرقابل گذشت بودن جرم تحصیل مال از طریق نامشروع

برای اینکه جرمی قابل گذشت باشد، باید در قانون به آن تصریح شود. از آنجا که در بین جرایمی که ماده 104 قانون مجازات اسلامی آن ها را جرایم قابل گذشت دانسته است، این جرم به چشم نمی خورد؛ بنابراین باید آن را غیرقابل گذشت دانست. جرم غیر قابل گذشت یعنی جرمی که بدون آن که نیاز به شکایت شاکی خصوصی داشته باشد، قابل تعقیب و پیگیری است و گذشت شاکی تنها می تواند باعث تخفیف مجازات متهم شود.

نهاد های ارفاقی در جرم تحصیل مال از طریق نامشروع

جرم تحصیل مال از طریق نامشروع یکی از جرایم علیه اموال و حقوق مالی اشخاص است که در نظام حقوقی ایران دارای ضمانت اجرای کیفری می باشد. با توجه به سیاست های کیفری جدید، در برخی موارد امکان اعمال تخفیف در مجازات یا استفاده از نهادهای ارفاقی مانند تعلیق اجرای مجازات، تعویق صدور حکم، آزادی مشروط، نظام نیمه آزادی، نظارت الکترونیکی و مجازات های جایگزین حبس برای مرتکبان این جرم وجود دارد که در ادامه تک به تک بررسی خواهیم کرد.

۱. تخفیف مجازات

طبق ماده ۳۷ قانون مجازات اسلامی، دادگاه می تواند در شرایط خاص مجازات مرتکب را تخفیف دهد. شرایطی که تخفیف شامل آن می شود در ماده 38 همین قانون به این شکل آمده است:

• گذشت شاکی یا مدعی خصوصی
• همکاری موثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان، تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن
• اوضاع و احوال خاص موثر در ارتکاب جرم، از قبیل رفتار یا گفتار تحریک آمیز بزه دیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتکاب جرم
• اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار موثر وی درحین تحقیق و رسیدگی
• ندامت، حسن سابقه و یا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری
• کوشش متهم به منظور تخفیف آثار جرم یا اقدام وی برای جبران زیان ناشی از آن
• خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج زیانبار جرم
• مداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم

چنانچه یکی از شرایط مذکور وجود داشته باشد، دادگاه می تواند مجازات فرد متهم به تحصیل مال از طریق نامشروع را به حبس درجه۷ یا درجه ۸ ( که به مجازات جایگزین حبس تبدیل می شود) یا جزای نقدی درجه ۶ (جزای نقدی بیش از 200/000/000 تا 800/000/000 ریال) تبدیل کند.

درجات مجازات های تعزیری با آخرین اصلاحیه جدید سال ۱۴۰۳

برای آگاهی بیشتر در مورد اعمال تخفیف در جرم تحصیل مال از طریق نامشروع می توانید به مقاله ی« تخفیف و تبدیل حبس: شرایط قانونی و نمونه درخواست» مراجعه بفرمایید.

۲. تعلیق اجرای مجازات

مطابق ماده ۴۶ قانون مجازات اسلامی، دادگاه می تواند در صورت وجود شرایطی که در ماده 40 همین قانون آمده است، اجرای مجازات برخی جرایم را برای مدت معینی تعلیق کند. در جرم تحصیل مال از طریق نامشروع، در صورت وجود جهات تخفیف، پیش بینی اصلاح مرتکب، جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران و فقدان سابقه کیفری موثر دادگاه می تواند اجرای مجازات را به تعلیق درآورد.

۳. تعویق صدور حکم

طبق ماده ۴۰ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که شرایط تعویق مهیا باشد (وجود جهات تخفیف، پیش بینی اصلاح مرتکب، جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران و فقدان سابقه کیفری موثر)، دادگاه می تواند صدور حکم در مورد جرم تحصیل مال از طریق نامشروع را برای مدت مشخصی به تعویق بیندازد

۴. آزادی مشروط

بر اساس ماده ۵۸ قانون مجازات اسلامی، اگر محکوم علیه حداقل یک سوم از مجازات حبس خود را گذرانده باشد و در صورت وجود شرایطی( محکوم در مدت اجرای مجازات همواره از خود حسن اخلاق و رفتار نشان دهد، حالات و رفتار محکوم نشان دهد که پس از آزادی، دیگر مرتکب جرمی نمی شود، به تشخیص دادگاه محکوم تا آنجا که استطاعت دارد ضرر و زیان مورد حکم یا مورد موافقت مدعی خصوصی را بپردازد یا قراری برای پرداخت آن ترتیب دهد، محکوم پیش از آن از آزادی مشروط استفاده نکرده باشد) می تواند مشمول آزادی مشروط شود. در جرم تحصیل مال از طریق نامشروع، چنانچه مرتکب در طول دوران تحمل مجازات حسن رفتار نشان دهد، امکان آزادی مشروط برای او وجود دارد.

۵. نظام نیمه آزادی

بر اساس ماده ۵7 قانون مجازات اسلامی، دادگاه می تواند مشروط به گذشت شاکی و سپردن تامین مناسب و تعهد به انجام یک فعالیت شغلی، حرفه ای، آموزشی، حرفه آموزی، مشارکت در تداوم زندگی خانوادگی یا درمان اعتیاد یا بیماری که در فرآیند اصلاح یا جبران خسارت وارد بر بزه دیده موثر است، محکوم را با رضایت خود او، تحت نظام نیمه آزادی قرار دهد. این نظام معمولاً در جرایم با مجازات های سبک تر مثل جرم تحصیل مال از طریق نامشروع اجرا می شود.

۶. نظارت الکترونیکی

طبق ماده ۶۲ قانون مجازات اسلامی در جرم تحصیل مال از طریق نامشروع ، دادگاه می تواند در صورت وجود شرایط مقرر در تعویق مراقبتی(یعنی وجود جهات تخفیف، پیش بینی اصلاح مرتکب، جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران و فقدان سابقه کیفری موثر) محکوم به حبس را با رضایت وی در محدوده مکانی مشخص تحت نظارت سامانه (سیستم)های الکترونیکی قرار دهد.

۷. مجازات های جایگزین حبس

طبق مواد ۶۴ تا ۸۷ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که جرم ارتکابی دارای شرایط اعمال مجازات جایگزین باشد، دادگاه می تواند مجازات هایی مانند: خدمات عمومی رایگان، پرداخت جزای نقدی و… را اعمال کند.

برای آگاهی در مورد مجازات های جایگزین حبس در جرم تحصیل مال از طریق نامشروع می توانید به مقاله ی« تخفیف و تبدیل حبس: شرایط قانونی و نمونه درخواست» مراجعه بفرمایید.

مرور زمان کیفری در جرم تحصیل مال از طریق نامشروع

مرور زمان یکی از نهادهای حقوق کیفری است که باعث از بین رفتن تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات در صورت گذشت مدت مشخصی می شود. این نهاد در قانون مجازات اسلامی به سه نوع تقسیم می شود:

1. مرور زمان تعقیب

مطابق ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، اگر از زمان ارتکاب جرم تا پایان مهلت قانونی تعقیب آغاز نشود، حق تعقیب جرم از بین می رود. مدت مرور زمان تعقیب برای جرم تحصیل مال از طریق نامشروع که تعزیری درجه شش محسوب می شود، 5 سال است. برای مثال، اگر فردی در سال ۱۳۹۵ مالی را به طور نامشروع تحصیل کرده باشد و تا سال ۱۴۰۰ تعقیب نگردد، دیگر امکان تعقیب وی وجود ندارد.

2. مرور زمان صدور حکم

اگر تعقیب آغاز شود ولی در مدت مشخصی حکمی صادر نشود، مرور زمان باعث از بین رفتن امکان صدور حکم می شود. مطابق ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، این مدت برای جرایم تعزیری درجه شش، 5 سال است. برای نمونه، اگر فردی در سال ۱۳۹۵ تحت تعقیب قرار گرفته باشد ولی تا سال ۱۴۰۰ حکمی صادر نشود، امکان صدور حکم از بین می رود.

3. مرور زمان اجرای حکم

اگر پس از صدور حکم قطعی، مجازات در مدت قانونی اجرا نشود، مرور زمان اجرای حکم اعمال می شود. مطابق ماده 107 قانون مجازات اسلامی، در این جرم در صورتی که از تاریخ قطعیت حکم، 7 سال بگذرد و مجازات اجرا نشود، دیگر امکان اجرای آن وجود ندارد. برای مثال، اگر فردی در سال ۱۳۹۵ محکوم به شش ماه حبس شده باشد ولی تا سال 1402 حکم اجرا نشود، دیگر امکان اجرای آن وجود ندارد.

نقش وکیل در پرونده های تحصیل مال از طریق نامشروع

وکیل در پرونده های کیفری نقش کلیدی در دفاع از حقوق متهم، ارائه مستندات قانونی و تلاش برای کاهش مجازات دارد. در جرم تحصیل مال از طریق نامشروع، حضور وکیل می تواند مسیر پرونده را به طور قابل توجهی تغییر دهد. این نقش در مراحل مختلف دادرسی به شرح زیر بررسی می شود:

1. مشاوره حقوقی پیش از طرح دعوا

قبل از آنکه پرونده به جریان بیافتد، وکیل می تواند با ارائه مشاوره حقوقی به موکل خود، وی را از حقوق و تکالیف قانونی خود آگاه سازد. این موضوع شامل:

• بررسی مدارک و مستندات موجود
• ارزیابی احتمال موفقیت در دفاع
• ارائه راهکارهای قانونی جهت کاهش تبعات کیفری

2. دفاع از متهم در مرحله تحقیق و تعقیب

در مرحله تحقیقات مقدماتی، حضور وکیل از اهمیت ویژه ای برخوردار است. وی می تواند:

• از حقوق متهم دفاع کند و مانع از اخذ اعترافات اجباری شود.
• در تنظیم اظهارات متهم در برابر بازپرس یا دادیار دقت لازم را به کار ببرد.
• با ارائه مدارک، ادعای بی گناهی متهم را اثبات کند.

3. ارائه ادله و مستندات قانونی در دادگاه

در مرحله رسیدگی قضایی، وکیل موظف است مستندات لازم را برای دفاع از موکل خود ارائه دهد. این مستندات شامل:

• بررسی اسناد مالی و حساب های بانکی برای اثبات مشروعیت مال تحصیل شده
• استفاده از نظرات کارشناسان رسمی دادگستری
• جلب رضایت شاکی برای کاهش مجازات

4. درخواست استفاده از نهادهای ارفاقی

وکیل می تواند از نهادهای ارفاقی به نفع موکل خود استفاده کند. برخی از این درخواست ها عبارتند از:

• تعویق صدور حکم در صورت وجود شرایط قانونی
• درخواست تعلیق اجرای مجازات
• پیشنهاد جایگزین های مجازات حبس نظیر جزای نقدی

5. اعتراض به رأی دادگاه و پیگیری تجدیدنظر

در صورت صدور حکم سنگین، وکیل می تواند:

• با تنظیم لایحه تجدیدنظرخواهی، نسبت به رأی صادره اعتراض کند.
• پرونده را در دادگاه تجدیدنظر پیگیری کند.
• در صورت وجود شرایط، درخواست اعاده دادرسی نماید.

6. پیگیری اجرای حکم و درخواست تخفیف

پس از صدور حکم، وکیل همچنان می تواند در روند اجرای آن دخالت کند:

• درخواست آزادی مشروط در صورت سپری شدن حداقل یک سوم مجازات
• تلاش برای استفاده از نظارت الکترونیکی به جای حبس
• تنظیم درخواست عفو یا تخفیف مجازات در چارچوب مقررات قانونی

نمونه شکوائیه در خصوص جرم تحصیل مال از طریق نامشروع

بسمه تعالی

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان…

با سلام و احترام،

موضوع: شکوائیه در خصوص تحصیل مال از طریق نامشروع

شاکی: نام و نام خانوادگی، فرزندِ… ، به شماره ملی… ، به نشانی … ، شماره تماس…

مشتکی عنه: نام و نام خانوادگی، فرزندِ… ، به شماره ملی(در صورت اطلاع)، به نشانی…(درصورت اطلاع)

شرح شکایت:

احتراماً اینجانب…به موجب این شکوائیه علیه مشتکی عنه، آقای/خانم … طرح دعوی می نمایم. نامبرده از طریق اعمال فریبکارانه و برخلاف قانون، اقدام به تحصیل مال از طریق نامشروع نموده است که مستنداً به ماده ۲ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری، جرم محسوب می شود.

شرح ماجرا بدین گونه است که مشتکی عنه از طریق…(ذکر شیوه کسب مال نامشروع، مانند جعل، فریب، سوءاستفاده از موقعیت، معاملات صوری و غیره)، اقدام به تصاحب اموال اینجانب به مبلغ…(ذکر میزان مال به ریال) نموده است. در حالی که هیچ گونه مستند قانونی برای این اقدام وی وجود ندارد و تمامی ادله و مدارک دال بر وقوع جرم قابل ارائه می باشند.

ادله و مستندات: ۱. شهادت شهود (نام شهود مشخصات کامل در صورت وجود) ۲. مدارک و اسناد مالی از جمله رسیدهای پرداخت، قراردادها و سایر مستندات مرتبط ۳. پیامک ها، ایمیل ها و سایر مکاتباتی که مؤید ادعای تان است ۴. گزارش های کارشناسی احتمالی

دلایل استناد قانونی: مستند به ماده ۲ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری، “هر کس به نحوی از انحاء اموالی یا وجهی تحصیل کند که مشروع نبوده و فاقد مجوز قانونی باشد، علاوه بر رد اصل مال، به مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهد شد.” از این رو، رفتار مشتکی عنه به صراحت مشمول این ماده می گردد.

درخواست: ۱. رسیدگی فوری به این شکایت و احضار مشتکی عنه ۲. صدور دستور جهت توقیف اموال نامشروع تحصیل شده ۳. مجازات قانونی برای مشتکی عنه طبق ماده ۲ قانون مذکور ۴. رد مال تحصیل شده نامشروع به اینجانب

با تشکر و تجدید احترام

نام و نام خانوادگی شاکی: …

تاریخ: … (تاریخ تنظیم شکوائیه)

کلام آخر

جرم تحصیل مال از طریق نامشروع یکی از رایج ترین جرائمی بوده است که در سال های گذشته گریبان افراد زیادی را گرفته و دلیل آن بعضاً تعریفی است که قانون از این جرم ارائه نموده، بسیار گسترده است.  بنابراین آگاهی در مورد این جرم می تواند هم از این نظر مفید باشد که به اشتباه متهم به این جرم نشوید و از طرفی اگر متهم گشتید، چگونه با درخواست نهاد های ارفاقی مجازات کمتری را متحمل شوید! همچنین می توانید برای آگاهی از نحوه دفاع از اتهاماتی که به شما وارد می شود به مقاله ی«دفاع از اتهام انتسابی: راهکارهای قانونی برای اثبات بی گناهی» مراجعه بفرمایید!

---

وکیل سوال – مرجع تخصصی مشاوره و خدمات حقوقی

وکیل سوال یک پلتفرم تخصصی در حوزه مشاوره و خدمات حقوقی است که تحت مدیریت خانم ام البنین تنکابنی رضایی فعالیت می کند. هدف ما ارائه اطلاعات حقوقی دقیق و ارائه خدمات تخصصی وکالت در زمینه های مختلف، از جمله دعاوی کیفری و حقوقی، امور قراردادی، جرایم سایبری، دعاوی ارزی و مالی، وکالت در امور ثبتی و ملکی است.

اگر به دنبال تنظیم وکالت نامه ای جامع و بی نقص هستید، وکیل سوال با دانش تخصصی و تجربه حقوقی گسترده، همراه شما خواهد بود.

همین حالا مشاوره بگیرید و وکالت نامه ای مطمئن تنظیم کنید!