کیفرخواست چیست؟ راهنمای کامل از مراحل تا صدور آن

حتماً برای شما هم پیش آمده که در یک پیامک یا ابلاغیه قضایی از سامانه ثنا یا حتی در اخبار و فیلم های تلویزیونی، با کلمه ی «کیفرخواست» روبه رو شده باشید. کلمه ای که خیلی جدی به نظر می رسد، ولی بیشتر افراد دقیق نمی دانند چه معنایی دارد و وقتی صادر می شود، دقیقاً چه اتفاقی افتاده است. خیلی ها فکر می کنند صدور کیفرخواست یعنی اینکه جرم اثبات شده و متهم باید مجازات شود. بعضی ها هم تصور می کنند کیفرخواست همان حکم دادگاه است. اما واقعیت این است که این تصورات، از نظر قانونی نادرست است و شناخت نداشتن از این مرحله مهم دادرسی، می تواند سرنوشت یک پرونده را برای شاکی یا متهم تغییر دهد.

کیفرخواست، در واقع یک سند رسمی و حقوقی است که دادستان آن را صادر می کند تا اعلام کند که به نظر او، جرم رخ داده و پرونده آماده رسیدگی در دادگاه است. این سند، نه رأی نهایی است، نه مجازات قطعی. بلکه فقط دروازه ای است که پرونده را از مرحله ی تحقیقات مقدماتی وارد مرحله ی دادرسی در دادگاه می کند. بنابراین شناخت درست این مفهوم، برای هر کسی که با یک پرونده کیفری سروکار دارد(چه به عنوان شاکی و چه به عنوان متهم) اهمیت بسیار زیادی دارد.

در این مقاله، مرحله به مرحله توضیح می دهیم که کیفرخواست دقیقاً چیست، چه فرقی با حکم دارد، چه کسی آن را صادر می کند، شامل چه مواردی است و آیا می توان به آن اعتراض کرد یا نه.

تعریف کیفرخواست

در نظام دادرسی کیفری ایران، «کیفرخواست» یک سند رسمی و حقوقی است که به وسیله دادستان یا نماینده دادستان صادر می شود و هدف آن، اعلام رسمی پایان تحقیقات مقدماتی و ارجاع پرونده به دادگاه برای رسیدگی ماهوی به اتهام فرد یا افراد متهم است. به زبان ساده تر، کیفرخواست یعنی دادستان پس از بررسی دلایل، شواهد، اظهارات شاکی و متهم، و سایر قرائن، به این نتیجه می رسد که دلایل کافی برای اثبات وقوع جرم و انتساب آن به متهم وجود دارد. در نتیجه، پرونده را از مرحله تحقیق وارد مرحله دادرسی می کند.

بر اساس ماده ۲۶8 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲:« در صورتی که عقیده دادستان و بازپرس بر جلب متهم به دادرسی باشد، دادستان ظرف دو روز با صدور کیفرخواست، از طریق شعبه بازپرسی بلافاصله پرونده را به دادگاه صالح ارسال می کند.»

همان طور که از این ماده پیداست، صدور کیفرخواست، نقطه ی پایان مرحله ی تحقیقات مقدماتی و آغاز ورود پرونده به دادگاه است. اما نکته ای بسیار مهم که در رویه قضایی هم مورد تأکید قرار گرفته، این است که کیفرخواست به هیچ وجه به معنای اثبات قطعی جرم نیست؛ بلکه تنها به معنای این است که دادستان تشخیص داده دلایل کافی برای ارجاع پرونده به دادگاه وجود دارد. صدور کیفرخواست تنها اعلامیه ی اتهام رسمی است، نه اعلام مجرمیت.

در عرف قضایی نیز معمول است که از کیفرخواست به عنوان «ادعانامه عمومی» یاد می شود؛ یعنی ادعای  رسمی دادستان علیه متهم. اما مانند هر ادعای دیگری، باید در محکمه مورد رسیدگی و ارزیابی قرار گیرد و تنها قاضی دادگاه است که اختیار دارد متهم را تبرئه یا محکوم کند.

تفاوت کیفرخواست با حکم، قرار و شکایت

یکی از رایج ترین اشتباهات بین مردم، یکی گرفتن کیفرخواست با مفاهیمی مانند حکم، قرار یا حتی شکایت است. در حالی که این واژه ها هرکدام جایگاه خاص خود را در فرآیند دادرسی کیفری دارند و از نظر نقش و آثار حقوقی، تفاوت های مهم و گاه سرنوشت سازی با یکدیگر دارند. در این بخش، این مفاهیم را کنار هم می گذاریم و تفاوت های آن ها را به زبان ساده توضیح می دهیم.

تفاوت کیفرخواست با حکم:

کیفرخواست، همان طور که در بخش قبل توضیح دادیم، سندی است که دادستان صادر می کند تا پرونده را برای رسیدگی به دادگاه بفرستد. این سند فقط اعلام می کند که به نظر دادستان، دلایل کافی برای محاکمه متهم وجود دارد.

در مقابل، حکم تصمیم نهایی قاضی دادگاه است که پس از بررسی کامل پرونده، شنیدن دفاعیات، شواهد و رسیدگی حضوری صادر می شود. حکم می تواند به محکومیت یا تبرئه متهم منجر شود.

تفاوت کیفرخواست با قرار:

«قرار» در آیین دادرسی کیفری، به تصمیماتی گفته می شود که قاضی یا بازپرس یا دادیار در طول رسیدگی اتخاذ می کنند و ممکن است ناظر به امور مختلفی باشد؛ مثل قرار تأمین، قرار جلب به دادرسی، قرار منع تعقیب، قرار موقوفی تعقیب و غیره. مثلاً قرار منع تعقیب یعنی بازپرس به این نتیجه رسیده که اصلاً جرمی واقع نشده یا دلایل کافی برای ادامه رسیدگی وجود ندارد. این قرار برعکس کیفرخواست است. اگر بازپرس قرار جلب به دادرسی صادر کند و دادستان هم با آن موافق باشد، در نهایت دادستان اقدام به صدور کیفرخواست می کند.

تفاوت کیفرخواست با شکایت:

«شکایت» نقطه ی شروع پرونده کیفری است. این اقدام را شاکی یا مدعی العموم دادستان انجام می دهد تا وقوع یک جرم را به مقامات قضایی اطلاع دهد. اما کیفرخواست نتیجه بررسی آن شکایت و تحقیقات پیرامون آن است.

در واقع، شکایت مثل زدن زنگ هشدار است. اما کیفرخواست یعنی دستگاه قضایی این هشدار را جدی گرفته، بررسی کرده و حالا تصمیم دارد پرونده را به دادگاه بفرستد.

صدور کیفرخواست چگونه انجام می شود و توسط چه کسی؟

صدور کیفرخواست، برخلاف تصور برخی، اتفاقی نیست که یکباره و بدون طی مراحل قانونی رخ دهد. بلکه این فرآیند یکی از مراحل حساس و نهایی تحقیقات مقدماتی در دادرسی کیفری است که طی تشریفات خاص و تحت نظارت قانونی انجام می شود. مهم ترین شخصی که در این مرحله نقش محوری دارد، دادستان یا به عبارت دقیق تر، نماینده دادستان است.

مطابق ماده ۲۶8 قانون آیین دادرسی کیفری، روند صدور کیفرخواست به این صورت است:« در صورتی که عقیده دادستان و بازپرس بر جلب متهم به دادرسی باشد، دادستان ظرف دو روز با صدور کیفرخواست، از طریق شعبه بازپرسی بلافاصله پرونده را به دادگاه صالح ارسال می کند».

بنابراین صدور کیفرخواست، وابسته به سه مرحله کلیدی است:

تکمیل تحقیقات توسط بازپرس:

در آغاز، بازپرس به عنوان مقام تحقیق، تمامی شکایات، شواهد، اظهارات، نظریات کارشناسی و سایر ادله ی ممکن را جمع آوری می کند. اگر در نهایت به این نتیجه برسد که تحقیقات کافی انجام شده، با صدور یک قرار نهایی و نوشتن نظریه ای که خلاصه دیدگاه او درباره پرونده است، آن را به دادستان می فرستد.

بررسی نظر بازپرس توسط دادستان:

دادستان نظریه بازپرس را بررسی می کند. اگر با آن موافق باشد، بر اساس همان نظریه، کیفرخواست صادر می کند. اما اگر مخالف باشد، می تواند دستور انجام تحقیقات تکمیلی بدهد یا حتی نظریه بازپرس را رد کند.

صدور کیفرخواست توسط دادستان و ارسال پرونده به دادگاه:

در نهایت، اگر دادستان نیز دلایل و مستندات پرونده را کافی بداند، کیفرخواست را تنظیم می کند. این سند شامل اطلاعات کامل متهم، نوع اتهام، دلایل انتساب اتهام و مستندات قانونی است. پس از صدور، پرونده همراه با کیفرخواست، به دادگاه کیفری صالح فرستاده می شود تا وارد مرحله رسیدگی علنی و صدور حکم شود.

نکته بسیار مهم: فقط مقاماتی که نمایندگی از دادستان دارند (مثل دادیار یا معاون دادستان)، مجاز به صدور کیفرخواست هستند. بازپرس به تنهایی نمی تواند کیفرخواست صادر کند؛ چرا که او تنها مقام تحقیق است، نه مقام تعقیب.

چه زمانی پرونده با کیفرخواست به دادگاه فرستاده می شود؟

پرونده های کیفری از لحظه ای که شکایت مطرح می شود تا زمانی که وارد دادگاه می شوند، باید از مرحله ی حساس و تخصصی تحقیقات مقدماتی عبور کنند. اما این عبور، شرایطی دارد و تا زمانی که این شرایط فراهم نباشد، هیچ پرونده ای صرفاً با یک شکایت یا یک گزارش پلیس وارد دادگاه نمی شود. بلکه باید به نقطه ای برسد که دادستان به این نتیجه برسد که دلایل کافی برای محاکمه ی متهم وجود دارد.

این نقطه همان لحظه ای است که کیفرخواست صادر می شود و پرونده رسماً از دادسرا خارج و به دادگاه ارجاع می گردد.

بنابراین پرونده تنها پس از این مراحل به دادگاه فرستاده می شود:

• بازپرس تحقیقات را تکمیل و ختم تحقیقات را اعلام کند
• قرار نهایی و نظریه بازپرس برای جلب به دادرسی، به دادستان ارسال شود
• دادستان با آن موافق باشد و کیفرخواست را صادر کند
• پرونده همراه با کیفرخواست، به دادگاه کیفری صالح ارجاع گردد

نکته مهم: اگر شما شاکی هستید و می خواهید بدانید چرا هنوز دادگاه شما تشکیل نشده، یکی از دلایل ممکن این است که پرونده تان هنوز در مرحله دادسرا و تحقیقات است و هنوز کیفرخواستی صادر نشده است. از سوی دیگر، اگر متهم هستید و کیفرخواست علیه شما صادر شده، به این معنا نیست که گناهکار شناخته شده اید، بلکه فقط وارد مرحله رسیدگی در دادگاه شده اید.

کیفرخواست شامل چه چیزهایی است؟

کیفرخواست، فراتر از یک کاغذ ساده، یک سند حقوقی بسیار مهم و جامع است که باید به دقت و طبق قواعد خاصی تنظیم شود تا از نظر قانونی معتبر و قابل رسیدگی باشد. به همین دلیل، ساختار و محتوای آن اهمیت ویژه ای دارد و هر بخشی از آن حامل اطلاعات و پیام های خاصی به دادگاه، متهم و شاکی است.

بر اساس ماده 279 قانون آیین دادرسی کیفری، مهم ترین مندرجات کیفرخواست معمولاً شامل بخش های زیر است:

۱. مشخصات کامل متهم:

نام، نام خانوادگی، نام پدر، شماره شناسنامه، محل صدور، آدرس و سایر مشخصات هویتی متهم تا دادگاه به درستی بتواند فرد یا افراد مورد اتهام را شناسایی کند.

۲. شرح دقیق اتهام یا اتهامات:

دادستان باید به صورت روشن و دقیق بیان کند که متهم به چه جرمی متهم شده است. این شرح باید مستند به قانون باشد؛ یعنی ماده قانونی که تخلف تحت آن تعریف شده ذکر شود و شرح رفتار یا فعل مجرمانه ای که مصداق آن جرم است، به صورت واضح درج شود.

۳. دلایل و مستندات:

در این بخش، دادستان فهرستی از ادله ای که برای اثبات اتهام دارد ارائه می کند. این ادله می تواند شامل اظهارات شهود، مدارک کتبی، گزارش های کارشناسی، فیلم یا صوت، و سایر شواهد باشد که به دادگاه کمک می کند به ماهیت اتهام پی ببرد.

۴. اظهارات متهم:

اگر متهم در تحقیقات مقدماتی اظهارنظری کرده، خلاصه ای از آن در کیفرخواست درج می شود. این بخش به دادگاه کمک می کند تا موضع متهم را نیز بداند.

۵. نتیجه گیری دادستان:

در نهایت، دادستان در کیفرخواست اعلام می کند که با توجه به تحقیقات انجام شده، اتهام ثابت شده و خواستار رسیدگی و صدور حکم از سوی دادگاه است.

نقش دادستان در تنظیم کیفرخواست

در نظام حقوقی ایران، دادستان نقش محوری و بی بدیلی در فرآیند کیفری دارد؛ به گونه ای که می توان او را نماینده جامعه و مدعی العموم دانست که وظیفه حفظ نظم و قانون را برعهده دارد. یکی از مهم ترین وظایف دادستان، تنظیم و صدور کیفرخواست است که نقطه عطف ورود پرونده به مرحله دادرسی محسوب می شود.

دادستان، پس از دریافت پرونده از بازپرس و مطالعه دقیق پرونده و ادله، باید با دقت و براساس موازین قانونی بررسی کند که آیا دلایل کافی برای طرح اتهام علیه متهم وجود دارد یا خیر. این بررسی، حساس و خطیر است، چرا که صدور کیفرخواست به معنای اعلام رسمی اتهام و آغاز مرحله دادگاه است.

از نظر قانونی، دادستان موظف است:

• تحقیقات بازپرس را به دقت مرور کند و در صورت وجود نقص، بازگشت پرونده برای تکمیل تحقیقات را درخواست نماید؛
• از موضع بی طرفانه به بررسی مستندات بپردازد و صرفاً بر اساس ادله موجود تصمیم به صدور یا عدم صدور کیفرخواست بگیرد؛
• در صورت صدور کیفرخواست، باید کلیه جوانب حقوقی و قانونی جرم را رعایت و اتهام را مستدل و مستند به قانون تنظیم نماید؛
• اطمینان حاصل کند که حقوق متهم رعایت شده باشد تا فرایند دادرسی عادلانه باشد.

از آنجا که دادستان نماینده عمومی جامعه است، او نباید تنها به دنبال محکومیت متهم باشد بلکه باید حقیقت را جستجو کند و اگر ادله کافی نباشد، از تعقیب بی مورد و نا به جا جلوگیری کند.

آیا کیفرخواست الزام آور است؟ قاضی دادگاه ملزم به تبعیت است؟

وقتی کیفرخواست صادر می شود، این پرسش پیش می آید که آیا دادگاه موظف است حتماً بر اساس آن عمل کند و رأی به محکومیت متهم صادر نماید؟ پاسخ کوتاه و قانونی این است که: خیر، کیفرخواست الزام آور نیست.

کیفرخواست صرفاً اعلام رسمی اتهام و شروع دادرسی است؛ دادگاه، به ویژه قاضی رسیدگی کننده، مستقل است و موظف است تمام ادله، شواهد، اظهارات شاکی و متهم را به دقت بررسی کند. مطابق اصل بی طرفی قضات، دادگاه موظف است بدون توجه به کیفرخواست و صرفاً بر اساس دلایل موجود در پرونده و رسیدگی های خود، حکم صادر کند.

بنابراین، قاضی نمی تواند فقط به صرف صدور کیفرخواست، متهم را محکوم کند. حتی اگر دادستان کیفرخواست را صادر کرده باشد، قاضی می تواند متهم را تبرئه کند، قرار منع تعقیب صادر نماید، یا به دلایل قانونی دیگر پرونده را مختومه کند.

اعتراض به کیفرخواست

با اینکه کیفرخواست اعلام رسمی اتهام و شروع مرحله دادرسی است، اما این بدان معنا نیست که متهم یا شاکی در برابر آن دست بسته باشند. در قانون آیین دادرسی کیفری چیزی با عنوان اعتراض به کیفرخواست  وجود ندارد اما در مواردی امکان اعتراض به کیفرخواست یا نحوه صدور آن به شکل دفاعیات در دادگاه را فراهم است؛ اگرچه این اعتراض به معنای نقض کامل آن نیست، بلکه بیشتر به چگونگی پیگیری حقوق افراد در برابر صدور کیفرخواست مربوط می شود.

۱. اعتراض متهم به کیفرخواست:

متهم می تواند پس از اطلاع از صدور کیفرخواست، در جلسه رسیدگی دادگاه به دفاع از خود بپردازد و دلایل و مستندات خود را ارائه دهد. همچنین در برخی موارد، می تواند با مراجعه به دادگاه (یا از طریق وکیل) درخواست بررسی مجدد یا تقاضای صدور قرار منع تعقیب یا رد کیفرخواست را مطرح کند، اما معمول ترین راه اعتراض متهم، استفاده از فرصت دفاع در دادگاه است.

۲. اعتراض شاکی یا مدعی خصوصی:

شاکی یا مدعی خصوصی معمولاً پس از صدور کیفرخواست، باید منتظر رسیدگی دادگاه باشد و در جریان رسیدگی می تواند از حقوق خود دفاع کند و در صورت نارضایتی از حکم، به مراحل تجدیدنظر یا فرجام خواهی مراجعه نماید؛ اما اعتراض مستقیم به کیفرخواست پیش از دادگاه امکان پذیر نیست.

۳. اعتراض به کیفرخواست توسط وکیل یا از طریق تقاضای تحقیقات تکمیلی:

در برخی موارد، متهم یا وکیل او می توانند درخواست تحقیقات تکمیلی کنند که در صورت قبول دادستان، پرونده به مرحله تحقیقات بازگردانده می شود و کیفرخواست اصلاح یا حتی رد می شود.

۴. اعتراض در دادگاه:

مهم ترین ضمانت حقوقی متهم، امکان دفاع و رسیدگی عادلانه در دادگاه است که در این مرحله همه مسائل درباره صحت یا سقم کیفرخواست بررسی می شود.

چه تفاوتی بین کیفرخواست در جرایم عمومی و جرایم خصوصی وجود دارد؟

در نظام حقوقی ایران، جرایم به دو دسته اصلی تقسیم می شوند: جرایم عمومی و جرایم خصوصی. این دسته بندی نه تنها بر ماهیت جرم و نحوه تعقیب و رسیدگی اثرگذار است، بلکه بر نحوه صدور و پیگیری کیفرخواست نیز تأثیر مستقیم دارد.

کیفرخواست در جرایم عمومی:

جرایم عمومی، جرایمی هستند که تعقیب و رسیدگی به آن ها به خواست دادستان انجام می شود. در این نوع جرایم، صدور کیفرخواست به معنای اعلام رسمی اتهام توسط دادستان است و دادستان بدون نیاز به رضایت شاکی می تواند پرونده را تعقیب کند.

نمونه هایی از جرایم عمومی عبارتند از: سرقت، ضرب و جرح عمدی، جعل، خیانت در امانت و … .

در این موارد، پس از پایان تحقیقات مقدماتی، دادستان کیفرخواست را صادر و پرونده را به دادگاه ارسال می کند تا دادگاه به ماهیت جرم رسیدگی کند.

کیفرخواست در جرایم خصوصی:

جرایم خصوصی، جرایمی هستند که تعقیب آن ها تنها به درخواست شاکی صورت می گیرد و بدون شکایت و درخواست شاکی، دادستان نمی تواند پرونده را پیگیری کند. در این جرایم، صدور کیفرخواست منوط به درخواست شاکی و معمولاً تنظیم شکایت خصوصی است.

نمونه هایی از جرایم خصوصی: توهین، افترا، ضرب و جرح عمدی با رضایت شاکی، تجاوز به عنف در برخی موارد خاص و … .

در جرایم خصوصی، اگر شاکی شکایت خود را پس بگیرد، پرونده معمولاً مختومه می شود و کیفرخواست صادر نخواهد شد یا اگر صادر شود، پس از گذشتن زمان مقرر، رسیدگی متوقف می شود.

نقش بی بدیل وکیل در مراحل کیفرخواست و دفاع کیفری

در مسیر پیچیده و حساس دادرسی کیفری، حضور وکیل متخصص و باتجربه نقشی فراتر از یک همراه ساده دارد؛ وکیل گویی سپر دفاعی قدرتمند و چراغ راهنمایی است که از گمراهی و خسارت های احتمالی جلوگیری می کند. به ویژه در مرحله صدور کیفرخواست، که ورود پرونده به دادگاه و شروع روند محاکمه رسمی است، نقش وکیل حیاتی و غیرقابل انکار است.

وکیل پایه یک دادگستری، با دانش عمیق از قانون آیین دادرسی کیفری و آشنایی کامل با روند تحقیقات مقدماتی، می تواند:

• کیفرخواست صادره را با دقت بررسی و نقاط ضعف و ایرادات احتمالی آن را شناسایی کند؛
• در صورت نیاز، اقدام به طرح اعتراض یا درخواست تحقیقات تکمیلی نماید؛
• از حقوق موکل در برابر هر گونه نقض قانون یا سوءاستفاده احتمالی دفاع کند؛
• استراتژی دفاعی منسجم و قوی برای ورود به مرحله دادگاه تدوین نماید؛
• و در نهایت، بهترین حمایت قانونی را از موکل در تمام مراحل دادرسی ارائه دهد.

بدون حضور وکیل، افراد معمولاً به دلیل ناآگاهی از پیچیدگی های قانونی، ممکن است دچار اشتباهات فاحش شوند که جبران آن ها دشوار است. حضور وکیل نه تنها موجب حفظ حقوق متهم یا شاکی می شود، بلکه آرامش خاطر و اطمینان از روند عادلانه رسیدگی را نیز به همراه دارد.

نکته مهم: در پرونده های کیفری، به ویژه زمانی که کیفرخواست علیه شما صادر شده، هر لحظه تأخیر در استفاده از خدمات وکیل می تواند به ضرر شما تمام شود. بهترین زمان برای مشاوره و همکاری با وکیل، درست پس از اطلاع از صدور کیفرخواست است.

کلام آخر

کیفرخواست، به عنوان یکی از مهم ترین و حساس ترین مراحل دادرسی کیفری، دروازه ورود پرونده به دادگاه است و نقش کلیدی در روند برقراری عدالت ایفا می کند. شناخت دقیق این مفهوم برای هر شخصی که درگیر پرونده کیفری است (چه شاکی و چه متهم)، ضروری و راهگشا است. کیفرخواست صرفاً اعلام رسمی اتهام است، نه حکم قطعی، و قاضی دادگاه موظف است مستقلانه و بی طرفانه به همه ادله رسیدگی کند.

در این مسیر، دادستان مسئولیت سنگینی بر دوش دارد و باید ضمن رعایت اصول قانونی، با دقت تمام، اتهام را مستند و مستدل به دادگاه ارائه دهد. امکان اعتراض مستقیم به کیفرخواست محدود است، اما متهم و شاکی می توانند در مراحل دادرسی از حقوق خود دفاع کنند و در صورت لزوم به مراجع تجدیدنظر مراجعه نمایند.

در نهایت، آگاهی از مراحل صدور و ساختار کیفرخواست، تفاوت آن با مفاهیم دیگر و حقوق افراد در برابر آن، می تواند از بروز سوءتفاهم ها و مشکلات حقوقی جلوگیری کند و مسیر رسیدگی عادلانه را هموار سازد.

---

وکیل سوال – مرجع تخصصی مشاوره و خدمات حقوقی

وکیل سوال یک پلتفرم تخصصی در حوزه مشاوره و خدمات حقوقی است که تحت مدیریت خانم ام البنین تنکابنی رضایی فعالیت می کند. هدف ما ارائه اطلاعات حقوقی دقیق و ارائه خدمات تخصصی وکالت در زمینه های مختلف، از جمله دعاوی کیفری و حقوقی، امور قراردادی، جرایم سایبری، دعاوی ارزی و مالی، وکالت در امور ثبتی و ملکی است.

اگر به دنبال تنظیم وکالت نامه ای جامع و بی نقص هستید، وکیل سوال با دانش تخصصی و تجربه حقوقی گسترده، همراه شما خواهد بود.

همین حالا مشاوره بگیرید و وکالت نامه ای مطمئن تنظیم کنید!