چگونه قربانی جرائم رایانه ای نشویم؟
با توجه به گسترش روزافزون استفاده از اینترنت و فضای سایبری احتمالا برای شما یا اطرافیانتان پیش آمده باشد که با جرایم مختلفی در این محیط مانند کلاهبرداری رایانه ای، جعل اینترنتی و بسیاری دیگر از جرایم رایانه ای مواجه شده باشید. استفاده از اینترنت و فضای سایبری نیازمند کسب اطلاعات کافی و افزایش آگاهی خود نسبت به جرایم این حوزه است تا بتوان مانع از قربانی جرایم رایانه ای شدن شد. به همین خاطر، در این گفتار به بررسی نکات لازم برای پیشگیری از قربانی شدن در جرایم رایانه ای خواهیم پرداخت.
جرایم رایانه ای چیست؟
برای بررسی راهکارهای پیشگیری از وقوع جرایم رایانه ای ضروری است تا در ابتدا به تعریف جرایم رایانه ای بپردازیم تا دریابیم که چه اقداماتی جرم اینترنتی یا رایانه ای به شمار آمده و قابل تعقیب است.
منظور از جرایم رایانه ای فعالیت های غیرقانونی است که اغلب در بستر اینترنت و فضای مجازی یا به وسیله اینترنت و ابزارهای رایانه ای ارتکاب می یابند. برخی از جرایم رایانه ای مانند کلاهبرداری اینترنتی یا سرقت رایانه ای جرایمی هستند که هم در بستر فضای مجازی و هم در خارج از این محیط قابل ارتکاب هستند. هر چند که نوع رایانه ای و سنتی هر یک از این جرایم تفاوت های بسیاری با یکدیگر دارند. اما برخی دیگر از جرایم رایانه ای مانند فیشینگ در خارج از فضای سایبری قابلیت تحقق ندارند.
چرا وقوع جرایم رایانه ای در حال افزایش است؟
امروزه اینترنت و فضای مجازی به یک رکن جدایی ناپذیر از زندگی تمام انسان ها تبدیل شده است. تقریبا تمام اقشار جامعه، از کودکان و نوجوانان تا افراد سالمند، از کاربران فضای مجازی به شمار می آیند. کاربران فضای مجازی علاوه بر اینکه به دنیای وسیعی از اطلاعات دسترسی دارند، در خطر قربانی شدن بسیاری از تخلفات و جرایم اینترنتی نیز قرار دارند.
از طرف دیگر، این نکته را نباید نادیده گرفت که سرعت پیشرفت اینترنت و فناوری های مرتبط با آن بسیار بیشتر از سرعت قانونگذاری است. شکاف بین قانونگذاری و سرعت پیشرفت تکنولوژی این امکان را برای افراد سودجو فراهم می کند تا بتوانند کاربران فضای مجازی را مورد سوء استفاده قرار داده و از این طریق به کسب سود و منفعت بپردازند.
مشکلات مربوط به نحوه تعقیب و پیگیری مجرمان رایانه ای نیز از دیگر عواملی است که موجب تسهیل ارتکاب جرایم رایانه ای برای افراد سودجو شده است. مجموعه این عوامل موجبات افزایش آمار وقوع جرایم رایانه ای را در سطح جامعه فراهم نموده است.
آیا جرایم رایانه ای در ایران قابل شکایت هستند؟
با وجود آن که جرایم رایانه ای مفهوم جدیدی به شمار می آیند؛ اما خوشبختانه قانونگذار کشور ما اقدام به جرم انگاری انواع زیادی از این نوع جرایم نموده است. قانون جرایم رایانه ای که در سال 1388 به تصویب رسیده است، به عنوان قانون پایه و مبنایی برای جرم انگاری جرایم رایانه ای در ایران به شمار می آید. علاوه بر این، در برخی موارد ارتکاب جرایم سایبری موجب ارتکاب دیگر جرایم عمومی شده و این موضوع به استناد قانون مجازات اسلامی و قانون تعزیرات و مجازات های بازدارنده قابل شکایت می باشد. در نتیجه، به واسطه جرم انگاری جرایم رایانه ای در نظام حقوقی ایران، امکان طرح شکایت از این جرایم نیز وجود خواهد داشت.
راه های پیشگیری از وقوع جرایم رایانه ای
علی رغم آنکه امکان شکایت از جرایم رایانه ای در کشور ما وجود دارد، اما بایستی توجه داشت که همیشه پیشگیری بهتر از درمان است. کلیه کاربران اینترنت و فضای مجازی با افزایش آگاهی خود در این حوزه و رعایت برخی نکات ایمنی به سادگی می توانند از وقوع جرایم رایانه ای و قربانی این قبیل جرایم شدن پیشگیری نمایند. این روش ها عبارتند از:
1 . استفاده از رمز عبور قوی و منحصر به فرد
کاربران فضای مجازی برای حفظ امنیت دستگاه های رایانه ای و حساب های کاربری خود در سایت ها و شبکه های اجتماعی مختلف ضروری است تا از رمز عبورهای پیچیده که شامل ترکیبی از حروف بزرگ و کوچک، اعداد و کاراکترهای ویژه هستند استفاده نمایند. علاوه بر این، توصیه می شود رمزهای عبور برای هر حساب کاربری متفاوت باشد و به طور منظم تغییر کنند. استفاده از مدیر رمز عبور برای مدیریت بهتر و ایمن تر رمزهای عبور نیز توصیه می شود.
2 . به روزرسانی مداوم نرم افزارها
شرکت های سازنده سیستم عامل های کاکپیوتر و تلفن همراه به طور مداوم برای افزایش امنیت کاربران خود سیستم هایشان را ارتقاء داده و نسخه های جدیدتر را در اختیار کاربران قرار می دهند. به روزرسانی منظم نرم افزارها موجب افزایش ضریب ایمنی آن ها و کاهش نقاط ضعف نرم افزار مربوطه خواهد شد.
3 . استفاده از آنتی ویروس های معتبر
یکی دیگر از عوامل مؤثر در افزایش ضریب ایمنی سیستم های کامپیوتری و گوش های هوشمند استفاده از آنتی ویروس های قوی و معتبری است به صورت رایگان یا غیررایگان در اختیار کاربران قرار می گیرند.
آنتی ویروس ها هرگونه فعالیت مشکوک سایبری علیه کاربر مربوطه را شناسایی و دفع می نمایند و بدین طریق از وقوع جرایم رایانه ای پیشگیری می نمایند.
4 . مدیریت تنظیمات شبکه های اجتماعی
کاربران بایستی اطلاعات شخصی خود را در شبکه های اجتماعی محدود کنند. اطلاعاتی مانند نام حیوان خانگی یا تاریخ تولد که ممکن است به عنوان سوالات امنیتی استفاده شوند، نباید عمومی شوند. همچنین تنظیمات حریم خصوصی بایستی به گونه ای تنظیم شوند که فقط افراد مورد اعتماد بتوانند به اطلاعات کاربر دسترسی داشته باشند.
5 . تقویت امنیت شبکه خانگی
استفاده از رمزهای عبور قوی برای روتر و تغییر رمز عبور پیش فرض آن از اقدامات اولیه برای افزایش امنیت شبکه خانگی است. همچنین استفاده از یک شبکه خصوصی مجازی (VPN) برای حفاظت از ارتباطات اینترنتی توصیه می شود.
6 . احتیاط در استفاده از وای فای عمومی
در صورت اتصال به وای فای های عمومی موجود در هتل ها، رستوران ها، فروشگاه ها و غیره بایستی توجه داشت که وای فای های عمومی بستر مناسبی برای ارتکاب جرایم رایانه ای هستند و حتی الامکان بایستی از ارسال و دریافت اطلاعات حساس از طریق این شبکه ها پرهیز نمود. علاوه بر این از اتصال به وای فای عمومی بدون استفاده از VPN بایستی اجتناب نمود.
7 . فعال سازی تأیید دو مرحله ای
در حال حاضر، بسیاری از سایت ها یا شبکه های اجتماعی برای ورود کاربران به صفحات شخصی خود علاوه بر لزوم ورود نام کاربری و رمز عبور، مرحله دیگری نیز برای تأیید ورود کاربر افزوده اند. این مرحله غالباً به صورت ارسال پیامک یا ایمیل تأییدیه است و از ورود هر شخصی جز صاحب حساب پیشگیری خواهد نمود. فعال سازی تایید دو مرحله ای برای حساب های کاربری مهم، یک لایه امنیتی اضافی فراهم می کند و احتمال نفوذ به حساب ها را کاهش می دهد.
8 . احتیاط در باز کردن فایل های مشکوک
بسیاری از مجرمان رایانه ای با ارسال فایل های مخرب به اطلاعات کاربر دست یافته و مرتکب جرایم رایانه ای می شوند. به همین خاطر، کاربران فضای مجازی بایستی حتی الامکان از باز کردن ایمیل ها و پیام های ناشناخته خودداری کرده و بر روی لینک ها و پیوست های مشکوک کلیک نکنند. استفاده از ابزارهایی مانند VirusTotal برای بررسی امنیت لینک ها و پیوست ها می تواند مفید باشد.
9 . تهیه نسخه پشتیبان از اطلاعات ضروری
برای حفظ امنیت اطلاعات و داده های اینترنتی ضروری است که اطلاعات مهم و مورد نیاز را در چند نسخه مختلف کپی کرده و نسخه های پشتیبان آن ها را نگهداری نماییم تا در صورت از بین رفتن نسخه اصلی، امکان دسترسی به این اطلاعات وجود داشته باشد.
10 . آموزش کودکان درباره امنیت اینترنت
آموزش کودکان درباره روش های صحیح استفاده از اینترنت و خطرات احتمالی آن بسیار مهم است. والدین باید همواره در مورد استفاده کودکان از اینترنت نظارت داشته باشند و به آن ها بیاموزند که چگونه از اطلاعات شخصی خود محافظت کنند.
11 . آگاهی از جدیدترین تهدیدات سایبری
کاربران فضای مجازی بایستی همواره اطلاعات خود در این زمینه را به روز نگه داشته و از جدیدترین تهدیدات و روش های حمله سایبری آگاه باشند. مطالعه مقالات و گزارش های امنیتی و شرکت در دوره های آموزشی می تواند به افزایش دانش و آمادگی افراد کمک کند.
با توجه به سرعت بالای پیشرفت اینترنت و فناوری های مربوط به آن، ارتقای سطح آگاهی کاربران فضای مجازی از تهدیدات و جرایم مربوط به این حوزه به عنوان مؤثرترین روش پیشگیری از وقوع جرایم رایانه ای شناخته می شود.
نقش دادستان در پیشگیری از وقوع جرایم رایانه ای
دادستان از طریق اعمال کنترل و نظارت قضایی تا حد بسیار زیادی می تواند از وقوع جرایم رایانه ای پیشگیری نماید. متأسفانه به علت وارداتی بودن فناوری های مربوط به اینترنت و فضای مجازی، دادستان نمی تواند از روش های پیشگیرانه استفاده کند، اما با فیلترینگ و نظارت قضایی صحیح می تواند امکان فعالیت مجرمان و افراد سودجو در فضای مجازی را محدود کرده و مانع ارتکاب جرایم رایانه ای شود. البته توجه به این نکته نیز ضروری است که برخی از کارشناسان حوزه فضای سایبری معتقدند که فیلترینگ در بسیاری از موارد نتیجه عکس به دنبال خواهد داشت.
نقش پلیس در پیشگیری از وقوع جرایم رایانه ای
پلیس فتا به عنوان یکی از واحدهای تخصصی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران از جمله نهادهایی است که در پیشگیری از وقوع جرایم رایانه ای نقشی مؤثر ایفا می نماید. پلیس فتا وظیفه نظارت بر فضای مجازی را بر عهده داشته و به مقابله با بسیاری از جرایم رایانه ای می پردازد. در فرایند شکایت از جرایم رایانه ای نیز پلیس فتا نقش مؤثری در تعقیب و یافتن مجرمان رایانه ای دارد.
نقش وکیل جرایم رایانه ای
با وجود آن که افزایش آگاهی افراد نسبت به جرایم رایانه ای و نحوه استفاده از فضای مجازی و رعایت نکات ایمنی لازم تا حد بسیار زیادی از وقوع جرایم رایانه ای پیشگیری می نمایند، اما در هر صورت وقوع جرایم رایانه ای یک حقیقت غیرقابل انکار به شمار می آید. وقوع این جرایم به افراد و کسب و کارهای مختلفی می تواند آسیب وارد کند. به همین خاطر، ضروری است تا در صورت لزوم از مشورت ها و راهنمایی های یک وکیل متخصص جرایم رایانه ای بهره مند شد.
وکیل جرایم رایانه ای با ارائه مشاوره حقوقی صحیح می تواند از وقوع جرایم رایانه ای و مشکلات ناشی از آن پیشگیری نماید. در صورت نیاز به طرح شکایت نسبت به وقوع جرایم رایانه ای نیز یک وکیل متخصص می تواند با تنظیم شکوائیه مناسب و حضور در جلسات رسیدگی حقوق از دست رفته شخص قربانی را احقاق نماید.
نتیجه گیری
افزایش استفاده از اینترنت و فضای مجازی موجب شده است تا برخی از افراد سودجو به دنبال انجام برخی اقدامات غیرقانونی در بستر فضای مجازی یا با استفاده از اینترنت و سامانه های کامپیوتری باشند و در نتیجه آن موجب ورود ضرر به کاربران فضای مجازی شوند. در حال حاضر، طیف وسیعی از اقدامات غیرقانونی قابل ارتکاب در بستر فضای مجازی تحت عنوان جرایم رایانه ای جرم انگاری شده اند. در این بین می توان به جرایمی چون کلاهبرداری اینترنتی، جعل اینترنتی، توهین اینترنتی و غیره اشاره نمود.
در برخی موارد وقوع این قبیل جرایم ناشی از ناآگاهی شخص قربانی است. قربانیان جرایم رایانه ای با توجه به برخی نکات مانند به روزرسانی منظم نرم افزارها، استفاده از رمز عبورهای با امنیت بالا، فعال سازی تأیید دو مرحله ای و غیره می توانند از وقوع جرایم رایانه ای پیشگیری نمایند.
دپارتمان حقوقی وکیل سوال
امیدواریم که این مقاله برای شما مفید بوده و اطلاعات کافی در خصوص نحوه پیشگیری از وقوع جرایم رایانه ای را در اختیار شما قرار داده باشد. در صورتی که با سؤال یا ابهامی در این زمینه مواجه هستید، می توانید پرسش خود را در قسمت دیدگاه ها درج نمایید تا در اسرع وقت به آن ها پاسخ داده شود. در صورت نیاز به دریافت مشاوره تخصصی نیز می توانید از طریق شماره تماس یا فرم ارتباطی با ما در ارتباط باشید.
خانم ام البنین تنکابنی رضایی، وکیل پایه یک دادگستری و مدیر مجموعه وکیل سؤال، با سال ها تجربه در زمینه ارائه خدمات حقوقی، شخصاً بر کیفیت خدمات ارائه شده نظارت خواهند داشت.
وکیل سؤال – همراه شما در مسیر عدالت
