واخواهی کیفری: راهنمای اعتراض به حکم غیابی کیفری + نکات مهم
فرض کنید ناگهان پیامکی از سامانه ثنا دریافت می کنید: شما به جرم خاصی محکوم شده اید! اما هرگز در دادگاه شرکت نکرده اید، نه از تشکیل جلسه خبر داشتید، نه فرصت دفاع داشته اید، و حالا با یک حکم غیابی روبه رو هستید. طبیعی ست که نگران شوید. اما خوشبختانه قانون برای چنین شرایطی راه حلی دارد: واخواهی کیفری.
اگر نمی دانید واخواهی چیست، چه شرایطی دارد، چقدر مهلت دارید، و چطور باید اعتراض کنید، این مقاله دقیقاً برای شماست. در ادامه، همه چیز را با زبانی ساده، قانونی و کاربردی توضیح می دهیم: از تفاوت واخواهی و تجدیدنظر گرفته تا مراحل دقیق ثبت دادخواست، مدارک مورد نیاز و حتی یک نمونه متن آماده برای اعتراض به حکم غیابی.
واخواهی کیفری چیست؟
1. تعریف ساده واخواهی
گاهی در یک پرونده کیفری، متهم بدون آن که از جریان دادرسی باخبر باشد یا اصلاً در جلسات دادگاه شرکت کرده باشد، ناگهان با حکم محکومیت روبه رو می شود؛ به این حکم می گویند حکم غیابی. حالا اگر این شخص بعداً از ماجرا باخبر شود، قانون به او این امکان را داده که اعتراض رسمی کند و بخواهد دادگاه بار دیگر و این بار در حضور خودش، پرونده را بررسی کند. به این نوع اعتراض، «واخواهی کیفری» گفته می شود؛ یعنی اعتراض به حکمی که در غیاب شخص صادر شده، با این هدف که یک بار دیگر حق دفاع واقعی برای او فراهم شود. واخواهی، درست مثل این است که قانون به محکوم غایب بگوید: «اگر حضور نداشتید و مورد حکم قرار گرفتید، حالا اعتراض کنید و بگویید چه حرفی برای دفاع دارید.»
2. تفاوت واخواهی با تجدیدنظرخواهی
یکی از اشتباهات رایج بین مردم این است که تصور می کنند واخواهی همان تجدیدنظرخواهی است؛ درحالی که این دو، کاملاً با هم فرق دارند. واخواهی مخصوص احکام غیابی است؛ یعنی زمانی که متهم اصلاً در دادگاه حاضر نبوده و حکمش بدون اطلاع او صادر شده باشد. اما تجدیدنظر، مربوط به احکامی است که فرد در آن حاضر بوده و دفاع کرده، ولی حالا از رأی دادگاه ناراضی است و می خواهد در دادگاه بالاتر بررسی مجدد شود.
پس به طور خلاصه:
- واخواهی یعنی اعتراض به حکم غیابی در همان دادگاه صادرکننده.
- تجدیدنظرخواهی یعنی اعتراض به حکمی حضوری در دادگاه تجدیدنظر.
3. تفاوت واخواهی در دعاوی کیفری با دعاوی حقوقی
در هر دو نوع دعوا (چه کیفری، چه حقوقی) امکان واخواهی برای احکام غیابی وجود دارد؛ اما شرایط و آثار آن در هر کدام فرق دارد. در دعاوی کیفری، واخواهی برای دفاع از آزادی، آبرو و حقوق کیفری شخص است؛ یعنی پای مجازات و سوءسابقه در میان است. اما در دعاوی حقوقی، مثل اختلافات مالی یا خانوادگی، واخواهی حقوقی بیشتر به معنای تلاش برای بازپس گیری حق مالی یا مدنی است. از طرف دیگر، در دعاوی کیفری، گاهی واخواهی با دقت و سخت گیری بیشتری بررسی می شود؛ چون پای مسائل عمومی و امنیت اجتماعی هم در میان است.
برای آشنایی با واخواهی حقوقی می توانید به دیگر مقاله ی ما در همین سایت با عنوان«واخواهی حقوقی چیست؟ آشنایی با روش اعتراض به احکام غیابی» مراجعه بفرمایید.
در چه شرایطی می توان واخواهی کرد؟
1. احکام قابل واخواهی
همه احکام دادگاه قابل واخواهی نیستند. قانون فقط برای احکامی این حق را به متهم داده که در غیابش صادر شده باشند. بر اساس ماده ۴۰۶ قانون آیین دادرسی کیفری اگر فرد در هیچ مرحله ای از رسیدگی حضور نداشته، هیچ اطلاعی از جلسه نداشته و نه دفاعی کرده و نه وکیلی فرستاده، حکمی که صادر شده «غیابی» محسوب می شود و قابل واخواهی است.
به عبارت ساده تر: اگر در جلسه نبودید، حکم غیابی صادر شده و حالا که خبردار شدید، می توانید واخواهی کنید؛ اما اگر در جلسه حاضر بودید یا حتی وکیل فرستادید، دیگر از طریق تجدیدنظرخواهی باید پیگیری کنید نه واخواهی.
نکته: بر اساس تبصره ۱ ماده ۴۰۶، اگر متهم در جلسه رسیدگی حاضر بوده ولی بعداً بدون عذر موجه جلسه را ترک کرده، حکمی که صادر می شود حضوری است؛ حتی اگر در ادامه جلسه حضور نداشته باشد.
2. غیابی بودن حکم یعنی چه؟
حکم وقتی غیابی است که متهم در هیچ کدام از مراحل دادرسی حاضر نشده، به هیچ شکلی از ابلاغیه مطلع نشده (نه حضوری، نه قانونی)، و امکانی برای دفاع از خود نداشته است. در این شرایط، دادگاه بر اساس مدارک موجود تصمیم می گیرد و رأی صادر می کند.
نکته: گاهی افراد فکر می کنند چون «دعوت نامه را ندیده اند» یا «در بیمارستان بودند»، حکم حتماً غیابی است. اما دادگاه فقط وقتی رأی را غیابی تلقی می کند که ابلاغ واقعی صورت نگرفته باشد و هیچ دفاعی انجام نشده باشد. اگر حکم ابلاغ واقعی نشده باشد و متهم بعداً از آن مطلع شود، طبق تبصره ۲ ماده ۴۰۶، وی می تواند ظرف ۲۰ روز از تاریخ اطلاع واقعی، واخواهی کند. در این حالت، اجرای حکم متوقف می شود و متهم برای رسیدگی مجدد، به دادگاه صادرکننده حکم اعزام می گردد.
آیا احکام غیرقطعی هم قابل واخواهی هستند؟
بله. حکم غیابی معمولاً حکم بدوی است و چون هنوز قطعی نشده، قابل واخواهی است. اما نکته این جاست: واخواهی، جایگزین تجدیدنظر نیست. اگر حکم غیابی را بگیرید و هم زمان به جای واخواهی، تجدیدنظرخواهی کنید، ممکن است درخواستتان رد شود. واخواهی فقط مخصوص احکام غیابی بدوی است، نه هر حکمی که هنوز قطعی نشده است.
طبق تبصره ۲ ماده ۴۰۶، اگر در مهلت قانونی واخواهی نکنید، حکم غیابی بعد از پایان مهلت واخواهی و تجدیدنظر یا فرجام، به مرحله اجرا می رسد.
مهلت واخواهی کیفری چقدر است؟
اول از همه باید بدانید مهلت واخواهی خیلی مهم هست و اگر آن را ازدست دهید، دیگر حق اعتراض به حکم غیابی رو نخواهید داشت. قانون به طور دقیق و در شرایط مختلف این مهلت را ذکر کرده است.
1. مهلت واخواهی برای اشخاص حقیقی
طبق ماده ۴۰۶ قانون آیین دادرسی کیفری، اگر متهم یا وکیلش در هیچ جلسه ای حاضر نشده و حکم غیابی صادر شده، متهم ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ واقعی حکم فرصت دارد تا واخواهی کند.
این ۲۰ روز از وقتی شروع می شود که حکم به صورت قانونی و واقعی به متهم یا وکیلش ابلاغ شده باشد.
2. مهلت واخواهی محکومان غایب در خارج از کشور
اگر متهم در خارج از کشور باشد، قانون این مهلت را بیشتر کرده و به او دو ماه (۶۰ روز) فرصت داده تا واخواهی کند. این موضوع هم در ماده ۴۰۶ قانون آیین دادرسی کیفری صراحت دارد.
3. مهلت برای اشخاص حقوقی (شرکت ها)
برای شرکت ها یا اشخاص حقوقی، مهلت واخواهی مثل اشخاص حقیقی است و ۲۰ روز از زمان ابلاغ واقعی حکم به نماینده قانونی آن ها محاسبه می شود.
4. مهلت واخواهی برای محکومان غایب زندانی
اگر محکوم غایب در زندان باشد، مهلت واخواهی همان ۲۰ روز از زمان ابلاغ واقعی حکم به او است. یعنی هرجا که باشد، زمان اعتراض برایش یکسان است.
5. اگر از صدور حکم غیابی اطلاع نداشته باشیم چه می شود؟
گاهی ممکن است متهم اصلاً ندانسته که حکم غیابی برایش صادر شده و ابلاغ واقعی هم صورت نگرفته باشد. در این حالت طبق تبصره ۲ ماده ۴۰۶ قانون آیین دادرسی کیفری، اگر متهم بعداً از حکم مطلع شود، از زمان اطلاع واقعی، ۲۰ روز فرصت دارد تا واخواهی کند و اجرای حکم هم تا رسیدگی متوقف می شود.
مراحل واخواهی کیفری چگونه است؟
واخواهی کیفری یک روند مشخص و قانونی دارد که باید به ترتیب انجام شود تا حق اعتراض شما محفوظ بماند و دادگاه بتواند مجدداً به پرونده رسیدگی کند.
بیایید این مراحل را ساده و روان با هم مرور کنیم:
۱. دریافت و مطالعه حکم غیابی
اولین قدم، گرفتن حکم غیابی است. باید حکم را با دقت بخوانید و متوجه شوید چه جرمی برای شما صادر شده و دادگاه چه تصمیمی گرفته است.
۲. تنظیم دادخواست واخواهی
بعد از مطالعه حکم، نوبت به نوشتن دادخواست واخواهی می رسد. این دادخواست باید حاوی دلایل شما برای اعتراض به حکم باشد و بهتر است به نکات قانونی و مواد مربوطه هم اشاره شود.
۳. ثبت واخواهی در دفتر خدمات قضایی
دادخواست واخواهی باید در سامانه ثنا ثبت شود. این کار به صورت اینترنتی انجام می شود و رسید آن به شما داده می شود که نشان می دهد درخواست واخواهی شما ثبت شده است.
۴. ارجاع به دادگاه صادرکننده حکم
بعد از ثبت درخواست، پرونده به دادگاهی که حکم غیابی را صادر کرده بود، ارجاع داده می شود تا به موضوع رسیدگی مجدد بپردازد.
۵. تشکیل جلسه رسیدگی مجدد
دادگاه پس از دعوت طرفین به جلسه رسیدگی، مجدداً پرونده را بررسی می کند. حضور متهم یا وکیلش در این جلسه بسیار مهم است ولی طبق ماده ۴۰۷ قانون آیین دادرسی کیفری، عدم حضور هیچ کدام از طرفین مانع رسیدگی نیست.
۶. صدور حکم واخواهی
در پایان، دادگاه بر اساس دلایل و مستندات ارائه شده، رأی جدیدی صادر می کند که ممکن است حکم اولیه را تغییر دهد یا تأیید کند.
نحوه تنظیم لایحه واخواهی کیفری
نوشتن یک دادخواست واخواهی درست و کامل می تواند شانس موفقیت شما را در رسیدگی مجدد افزایش دهد. در ادامه نکات مهمی را با هم مرور می کنیم:
1. نکات مهم در نگارش
مشخصات کامل خودتان را بنویسید: شامل نام، نام خانوادگی، شماره پرونده، شماره دادنامه و دادگاه صادرکننده.
شرح موضوع واخواهی: دقیق و واضح بنویسید که به چه دلیل به حکم غیابی اعتراض دارید. مثلاً غیبت در جلسه، عدم اطلاع از ابلاغ، نقص در رسیدگی و…
دلایل و مستندات: اگر مدرک یا شاهدی دارید که ثابت کند حق شما ضایع شده یا دادگاه اشتباه کرده است، حتماً ذکر کند و به آن استناد کنید.
درخواست مشخص: در انتهای لایحه، دقیقاً درخواست کنید که حکم غیابی لغو یا نقض شود و پرونده مجدداً رسیدگی شود.
2. چه مدارکی باید پیوست شود؟
- کپی حکم غیابی
- مدارک شناسایی
- مدارکی که نشان دهد ابلاغ حکم واقعی نشده یا اطلاع دیرهنگام بوده (در صورت وجود)
- هر مدرک یا سند دیگری که بتواند ادعای شما را ثابت کند
نمونه متن واخواهی کیفری
واخواه: …
واخوانده: …
واخواسته: واخواهی نسبت به دادنامه غیابی شماره … صادره از شعبه … دادگاه کیفری دو مجتمع قضایی شهید مفتح تهران
تاریخ تنظیم: ۱۴۰۳/۱۱/۱۵
دلایل و مستندات:
۱. تصویر دادنامه غیابی شماره … صادره از شعبه … دادگاه کیفری دو مجتمع قضایی شهید مفتح تهران
۲. تقاضای ارجاع به کارشناسی جهت بررسی تخصصی ادعاها
۳. تصویر مجوز فعالیت شرکت/موسسه
۴. اسکرین شات های همکاری با شکات
۵. اسکرین شات های انجام تعهدات قراردادی
۶. اسکرین شات تعلیق فعالیت به دلایل خارج از اختیار
۷. لایحه دفاعیه تفصیلی پیوست
شرح درخواست:
ریاست محترم شعبه ..ک دادگاه کیفری دو مجتمع قضایی شهید مفتح تهران
با سلام و احترام
احتراماً، اینجانب ……………………. (واخواه)، به موجب دادنامه غیابی شماره … مورخ ۱۴۰۳/۱۰/۲۹ صادره از آن شعبه محترم، در خصوص اتهام انتسابی به سرقت، محکوم شده ام. این در حالی است که رأی صادره بدون حضور اینجانب و بدون ابلاغ واقعی صادر شده و به همین دلیل، امکان ارائه هیچ گونه دفاع مؤثر از سوی بنده فراهم نبوده است.
نظر به اینکه وفق ماده ۴۰۶ قانون آیین دادرسی کیفری، در مواردی که رأی دادگاه بدون حضور متهم و بدون لایحه دفاعیه صادر شده باشد، در صورت محکومیت، حکم صادره غیابی تلقی شده و ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ واقعی قابل واخواهی در همان دادگاه خواهد بود؛ لذا با توجه به اینکه واخواهی حاضر در مهلت مقرر قانونی تقدیم می شود، استدعای رسیدگی مجدد و نقض حکم صادره با عنایت به دلایل و مدارک پیوستی را دارم.
همچنین با استناد به ماده ۴۰۷ همان قانون، خواهشمند است جلسه رسیدگی مجدد تعیین و در صورت لزوم، موضوع به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع گردد.
پیوست ها شامل لایحه دفاعیه و اسناد مثبته در ۷ برگ تقدیم حضور می گردد.
با تجدید احترام
امضا – تاریخ
آیا واخواهی باعث توقف اجرای حکم می شود؟
خیلی ها این سؤال را دارند که آیا وقتی واخواهی می کنند، اجرای حکم هم متوقف می شود یا نه؟ پاسخ این است که بستگی دارد. طبق تبصره ۲ ماده ۴۰۶ قانون آیین دادرسی کیفری، اگر حکم غیابی به متهم ابلاغ واقعی نشده باشد و متهم بعداً مطلع شود و واخواهی کند، اجرای حکم تا رسیدگی مجدد متوقف می شود. یعنی تا زمانی که دادگاه دوباره پرونده را بررسی کند، حکم اجرا نمی شود.
اما اگر حکم به صورت واقعی به متهم ابلاغ شده و او در مهلت مقرر واخواهی نکرده باشد، پس از انقضای مهلت واخواهی و مراحل تجدیدنظر یا فرجام، حکم قابل اجرا خواهد بود و واخواهی به طور کلی مانع اجرای حکم نیست.
ابلاغ واقعی یعنی اینکه حکم یا تصمیم دادگاه به طور مستقیم و با اطمینان به دست شخص متهم یا وکیل قانونی اش برسد؛ یعنی شخص واقعاً از حکم مطلع شود. مثلاً وقتی برگه ابلاغ به دست خودش داده شود یا اگر در محل اقامت حضور نداشته باشد، به یکی از اعضای خانواده یا نماینده اش تحویل شود.
اما ابلاغ قانونی یک مفهوم کلی تر است و به روش هایی گفته می شود که قانون تعیین کرده تا حکم به متهم اطلاع داده شود؛ مثل ارسال نامه رسمی، نصب در محل اعلام شده یا حضور مامور ابلاغ. ولی مهم این است که ابلاغ واقعی تضمین کند که متهم واقعاً از حکم باخبر شده باشد.
اگر حکم فقط به صورت ابلاغ قانونی باشد ولی متهم اصلاً از آن خبر نداشته باشد، آن ابلاغ واقعی محسوب نمی شود و طبق قانون، مهلت واخواهی از زمانی شروع می شود که متهم واقعاً از حکم مطلع شود.
چه زمانی واخواهی رد می شود؟
واخواهی هم مثل هر فرایند حقوقی دیگه ای ممکن است رد شود؛ یعنی دادگاه ممکن است درخواست اعتراض شما رو نپذیرد و حکم غیابی به قوت خودش باقی بماند. شرایطی که باعث رد می شوند عبارتند از:
1. شرایط قانونی رد واخواهی
- اگر مهلت واخواهی گذشته باشد و اعتراض دیرتر ثبت گردد، دادگاه درخواست رو رد می کند.
- اگر واخواهی به دلایل غیرقانونی یا بی اساس باشد و دادگاه تشخیص دهد که شکایت شما فاقد وجاهت حقوقی است، رد خواهد شد.
- اگر واخواهی به صورت ناقص یا اشتباه نوشته شده باشد و اصلاح نشود.
2. اشتباهات رایج متهمان هنگام واخواهی
- عدم ارائه مدارک کافی برای اثبات دلایل اعتراض
- عدم رعایت مهلت قانونی واخواهی
- نبودن دلایل قوی برای تغییر حکم غیابی
- ارسال دادخواست به دادگاه نادرست یا عدم ثبت در سامانه خدمات قضایی
3. مواردی که نیازی به واخواهی نیست
- اگر حکم، حضوری صادر شده باشد و نیازی به واخواهی نداشته باشد، بهتر است از طریق تجدیدنظر اقدام کرد.
- در جرائمی که حق الناس مطرح نیست و حکم فقط جنبه حق اللهی دارد، واخواهی کاربرد ندارد مگر در موارد خاص.
نقش وکیل در واخواهی کیفری
وقتی پای واخواهی وسط می آید، داشتن یک وکیل خبره می تواند تفاوت بزرگی ایجاد کند. چرا؟ در ادامه خواهیم گفت.
1. چرا بهتر است وکیل داشته باشیم؟
الف) وکیل آشنا به قوانین و مراحل قضایی، می داند چه مدارکی باید ارائه شود و چگونه دلایل را درست بیان کند تا شانس موفقیت افزایش یابد.
ب) وکیل می تواند دادخواست واخواهی را دقیق و منطبق با مواد قانونی تنظیم کند، طوری که دادگاه کمتر بتواند آن را رد کند.
ج) در جلسه رسیدگی، وکیل می تواند بهترین دفاع را از حق شما انجام دهد و به سؤالات دادگاه پاسخ دهد.
د) وکیل می تواند روند ثبت و پیگیری پرونده در سامانه های قضایی را تسهیل کند و مانع از اشتباهات اداری شود.
2. آیا می توان بدون وکیل واخواهی کرد؟
البته که امکانش هست و قانون اجازه می دهد هر شخصی خودش هم اقدام کند، اما نداشتن وکیل ممکن است باعث شود نکات مهمی را از دست بدهید و شانس موفقیت کاهش یابد. بنابراین داشتن وکیل متخصص به شدت توصیه می شود، مخصوصاً وقتی موضوع پیچیده یا حساس باشد.
کلام آخر
در بسیاری از پرونده های کیفری، صدور حکم غیابی می تواند سرنوشت حقوقی یک فرد را به کلی تغییر دهد؛ اما خوشبختانه قانونگذار با پیش بینی نهاد واخواهی، این فرصت را فراهم کرده که متهم بتواند از خود دفاع کند و از صدور حکم ناعادلانه جلوگیری شود. البته استفاده درست و مؤثر از این حق، نیازمند آگاهی دقیق از مراحل، مهلت ها، نحوه تنظیم دادخواست و شرایط خاص قانونی است.
تجربه نشان داده است که بسیاری از واخواهی ها تنها به دلیل اشتباه در نحوه نگارش یا ارسال، یا ناآگاهی از مهلت های قانونی، رد شده اند؛ بنابراین اگر حکم غیابی علیه شما صادر شده یا گمان می برید ممکن است چنین حکمی در جریان باشد، توصیه می کنیم بدون فوت وقت با وکیل متخصص مشورت نمایید تا هم حقوق قانونی تان حفظ شود و هم روند دفاع از شما با حداکثر دقت و حرفه ای گری انجام گیرد.
وکیل سوال – مرجع تخصصی مشاوره و خدمات حقوقی
وکیل سوال یک پلتفرم تخصصی در حوزه مشاوره و خدمات حقوقی است که تحت مدیریت خانم ام البنین تنکابنی رضایی فعالیت می کند. هدف ما ارائه اطلاعات حقوقی دقیق و ارائه خدمات تخصصی وکالت در زمینه های مختلف، از جمله دعاوی کیفری و حقوقی، امور قراردادی، جرایم سایبری، دعاوی ارزی و مالی، وکالت در امور ثبتی و ملکی است.
اگر به دنبال تنظیم وکالت نامه ای جامع و بی نقص هستید، وکیل سوال با دانش تخصصی و تجربه حقوقی گسترده، همراه شما خواهد بود.
همین حالا مشاوره بگیرید و وکالت نامه ای مطمئن تنظیم کنید!
