معامله به قصد فرار از دین: راهنمای کامل شکایت+ نمونه دادخواست و شکوائیه

تصور کنید آقای «الف» مبلغ ۵۰۰ میلیون تومان به آقای «ب» بدهکار است و موعد پرداخت بدهی اش به زودی فرا می رسد. آقای «الف» که نگران توقیف اموالش توسط طلبکار است، تصمیم می گیرد خانه ای که به نام اوست را به صورت صوری و با قیمتی ناچیز، به نام خواهرش منتقل کند. این معامله نه پولی جابه جا می کند، نه نیتی برای فروش واقعی دارد؛ فقط یک هدف دارد: فرار از پرداخت بدهی و خنثی کردن اقدامات قانونی آقای «ب».

اما آیا قانون اجازه می دهد چنین ترفندهایی بدون عواقب باقی بماند؟

پاسخ منفی است. در چنین مواردی، قانون با عنوان “معامله به قصد فرار از دین” وارد عمل می شود؛ رفتاری که هم از نظر حقوقی قابل ابطال است و هم ممکن است پیگرد کیفری برای بدهکار و طرف صوری معامله در پی داشته باشد، به ویژه اگر ثابت شود طرف مقابل از نیت بدهکار آگاه بوده است.

در این مقاله، به زبان ساده و بر اساس قوانین ایران، بررسی می کنیم که معامله به قصد فرار از دین چه شرایطی دارد، چه مجازاتی در پی دارد، و چطور می توانید از حق خود در چنین پرونده هایی دفاع کنید.

تعریف معامله به قصد فرار از دین

معامله به قصد فرار از دین یکی از مباحث مهم در حقوق ایران است که مربوط به سوءاستفاده بدهکار از حق انجام معاملات برای فرار از پرداخت دیون (بدهی ها) خود است. به عبارتی معامله به قصد فرار از دین زمانی رخ می دهد که بدهکار با آگاهی از بدهی خود، مال خود را به طور صوری یا واقعی منتقل کند تا طلبکار نتواند از آن مال برای وصول طلبش استفاده کند. این کار نوعی تقلب محسوب می شود و طبق قانون ایران، معامله قابل ابطال است و فرد معامله کننده محکوم به مجازات خواهد گردید. نمونه های رایج از معامله به قصد فرار از دین عبارت است از:

• انتقال ملک به نام بستگان
• صلح مال در برابر مبلغ ناچیز
• هبه بدون عوض قبل از مطالبه بدهی

تفاوت جرم معامله به قصد فرار از دین با جرم کلاهبرداری

این جرمِ مستقل شباهت هایی با کلاهبرداری دارد، مثلا در هر دو مورد عنصر فریب و سوء نیت وجود دارد. بدهکار در معامله به قصد فرار از دین با قصد فریب طلبکاران اقدام به پنهان سازی دارایی ها می کند همان طور که در کلاهبرداری فرد از طریق فریب یا حیله دیگران را به انجام عملی وادار می کند تا مالی به دست آورد. اما تفاوت در این است که در کلاهبرداری هدف معمولاً به دست آوردن مال از دیگران است، در حالی که در معامله به قصد فرار از دین هدف اصلی جلوگیری از توقیف دارایی توسط طلبکاران است. از طرفی کلاهبرداری به طور مستقیم بر فریب افراد برای کسب مال تمرکز دارد و معمولاً شامل عملیات فریبنده پیچیده تری است در حالی که معامله به قصد فرار از دین عمدتاً بر پنهان سازی دارایی ها از طلبکاران متمرکز است و لزوماً شامل فریب مستقیم نمی شود.

برای آگاهی بیشتر در مورد جرم کلاهبرداری می توانید به مقاله ی«کلاهبرداری: نحوه رسیدگی و مجازات آن + نمونه شکوائیه» مراجعه بفرمایید.

تفاوت جرم معامله به قصد فرار از دین با معامله صوری

تفاوت های معامله صوری و معامله به قصد فرار از دین را می توان این طور توضیح داد:

۱. از نظر نیت و هدف: در معامله صوری، دو طرف معامله اصلاً قصد انجام یک معامله واقعی را ندارند. یعنی فقط ظاهر یک قرارداد را ایجاد می کنند بدون اینکه بخواهند اثر حقوقی داشته باشد. هدف این است که وانمود کنند معامله ای انجام شده، در حالی که در واقع چنین چیزی نیست. اما در معامله به قصد فرار از دین، معامله به طور واقعی و با قصد ایجاد اثر حقوقی انجام می شود، ولی هدف اصلی بدهکار این است که اموالش را از دسترس طلبکاران خارج کند. یعنی قصد انجام معامله واقعی وجود دارد، ولی نیت پنهانی فرار از پرداخت بدهی است.

۲. از نظر آثار حقوقی: در معامله صوری چون قصد واقعی برای ایجاد تعهد وجود ندارد، از نظر حقوقی باطل است. یعنی هیچ اثر حقوقی ندارد.اما معامله به قصد فرار از دین به خودی خود باطل نیست، بلکه ممکن است باطل اعلام شود یا قابل ابطال باشد اگر ثابت شود که طرف مقابلِ بدهکار هم از نیت او باخبر بوده و تبانی کرده اند.

۳. از نظر اثبات: اثبات صوری بودن معامله سخت تر است، چون باید نشان داد که هیچ کدام از طرفین قصد واقعی نداشتند. اما در معامله به قصد فرار از دین، تمرکز بر نیت بدهکار است و گاهی شواهد بیرونی مثل زمان معامله، قیمت غیرواقعی یا رابطه خریدار و بدهکار می تواند این نیت را آشکار کند.

ارکان جرم معامله به قصد فرار از دین

برای وقوع یک جرم، وجود سه رکن الزامی می باشد: قانونی، مادی و روانی

1. رکن قانونی

رکن قانونی یعنی اینکه آیا قانون، این رفتار رو جرم انگاری کرده است یا نه. طبق ماده 21 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی (مصوب 1394) اگر شخصی به قصد فرار از پرداخت دین، اموال خودش رو به دیگری منتقل کند، این عمل جرم محسوب می شود. ماده 21 این قانون:« انتقال مال به دیگری به هر نحو به وسیله مدیون با انگیزه فرار از ادای دین به نحوی که باقیمانده اموال برای پرداخت دیون کافی نباشد، موجب حبس تعزیری یا جزای نقدی درجه شش یا جزای نقدی معادل نصف محکوم به یا هر دو مجازات می شود و در صورتی که منتقلٌ الیه نیز با علم به موضوع اقدام کرده باشد در حکم شریک جرم است. در این صورت عین آن مال و در صورت تلف یا انتقال، مثل یا قیمت آن از اموال انتقال گیرنده به عنوان جریمه اخذ و محکوم به از محل آن استیفاء خواهد شد».

2. رکن مادی

رکن مادی یعنی آن عمل خارجی که جرم را تحقق می بخشد. در این جرم، رکن مادی شامل موارد زیر است:

2.1: رفتار مجرمانه

جرم معامله به قصد فرار از دین شامل ارتکاب رفتاری است که بدهکار به منظور جلوگیری از دسترسی طلبکاران نسبت به اموال خود انجام می دهد و این رفتار مجرمانه شامل انتقال یا فروش مال است. این انتقال می تواند به صورت های مختلفی مانند فروش، هدیه دادن یا نظایر آن انجام شود. البته انتقال باید به گونه ای باشد که باعث شود باقیمانده اموال بدهکار برای پرداخت دیون کافی نباشد. این انتقال می تواند به وسیله اسناد رسمی یا غیر رسمی انجام شود.

*نکته: مرتکب جرم کسی است که به عنوان بدهکار اقدام به انتقال اموال خود به دیگری با قصد یا انگیزه فرار از دین می کند.

*نکته: اگر شخصی که اموال به او منتقل می شود با علم به ثبت بدهکار اقدام به قبول انتقال کند، او نیز در حکم شریک جرم خواهد بود. این به معنای اشتراک در قصد و همکاری در جرم است. نحوه انتقال یا وسیله انتقال با توجه به قید عبارت به هر نحو در صدر ماده تاثیری در قضیه نداشته و هر انتقال حقوقی ای را در بر می گیرد.

2.2: موضوع جرم

موضوع این جرم اموال یا دارایی های متعلق به بدهکار است که می تواند شامل هر نوع مال منقول یا غیرمنقول باشد. هدف این است که این اموال از دسترس طلبکاران خارج شوند. به عنوان مثال فردی که برای جلوگیری از توقیف خانه خود توسط طلبکاران آن را به نام یکی از دوستانش ثبت می کند در حالی که قصد واقعی حفظ مالکیت و استفاده از خانه را دارد یا صاحب یک شرکت در آستانه ورشکستگی موجودی نقدی خود را به حساب شخصی نزدیکانش منتقل می کند تا از دسترسی طلبکاران به آن جلوگیری کند یا کشاورزی که با بدهی های زیادی مواجه است، ماشین آلات کشاورزی خود را به قیمت ناچیزی به یکی از اعضای خانواده اش می فروشد، با این هدف که بعد از فروکش کردن فشار بدهی ها مجدداً به اموال دسترسی داشته باشد.

2.3: نتیجه مجرمانه

نتیجه مستقیم این جرم انتقال مال و در نهایت ناتوانی و اضرار طلبکاران در دسترسی به دارایی های بدهکار برای وصول مطالباتشان است. نکته حائز اهمیت این است که مراد از مدیون، مفهوم مطلق آن نیست بلکه منظور صدور حکم محکومیت مالی فرد است و انتقال هایی که فاقد این وصف باشند، مشمول حکم ماده ۲۱ نمی گردد.

3. رکن روانی

جرم معامله به قصد فرار از دین یک جرم عمدی است و عنصر روانی این جرمِ عمدی وجود قصد آگاهانه برای انتقال مال به نحوی که طلبکاران نتوانند به اموال دسترسی پیدا کنند، می باشد. هدف اصلی مرتکب باید فرار از پرداخت دیون باشد. در حقیقت این عمل با نیت عمدی صورت می گیرد و در صورت همکاری کسی که مال به او منتقل شده است، او نیز به عنوان شریک جرم تلقی می شود. عنصر اصلی این جرم قصد فرار از پرداخت دین و انتقال واقعی یا صوری اموال است که از طریق روش های مختلف قابل اثبات است. هر چند انگیزه مجرمانه اساساً تأثیری در ساختار روانی جرائم عمدی ندارد با این حال؛ مقنن در ماده ۲۱ قانون مذکور وجود و احراز انگیزه فرار از دین را از لوازم ضروری تحقق جرم مزبور دانسته است.

مجازات جرم معامله به قصد فرار از دین

طبق ماده 21 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مرتکب این جرم به یکی از این مجازات ها محکوم می گردد:

• حبس تعزیری درجه شش(6ماه تا 2سال)
• جزای نقدی درجه شش(جزای نقدی بیش از ۲۰۰/۰۰۰/۰۰۰ تا ۸۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال) یا جزای نقدی معادل نصف محکوم به
• هر دو

قابل گذشت یا غیرقابل گذشت بودن جرم معامله به قصد فرار از دین

برای اینکه جرمی قابل گذشت باشد، باید در قانون به آن تصریح شود. از آنجا که در بین جرایمی که ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی آن ها را جرایم قابل گذشت دانسته است، این جرم به چشم نمی خورد؛ بنابراین باید آن را غیرقابل گذشت دانست. جرم غیر قابل گذشت یعنی جرمی که بدون آن که نیاز به شکایت شاکی خصوصی داشته باشد، قابل تعقیب و پیگیری است و گذشت شاکی تنها می تواند باعث تخفیف مجازات متهم شود.

نحوه شکایت از جرم معامله به قصد فرار از دین

۱ . ثبت نام در سامانه ثنا

ثبت هر شکوائیه و تعقیب و پیگیری شکایت مربوطه، منوط به دارا بودن پروفایل شخصی در سامانه ثناست. هر شخص حقیقی با استفاده از کد ملی خود می تواند در این سامانه ثبت نام کرده و از این طریق شکایات خود را به ثبت برساند.

۲. جمع آوری مدارک و مستندات

پیش از تنظیم شکایت، لازم است که دلایل و مدارک کافی را جمع آوری کنید. هرچه اسناد شما قوی تر باشند، احتمال موفقیت در شکایت بیشتر خواهد بود. برای اثبات جرم معامله به قصد فرار از دین، باید مدارک و مستنداتی ارائه شود که نشان دهد شخص بدهکار به طور عمدی و با هدف فرار از پرداخت بدهی، اقدام به انجام معامله یا انتقال مال کرده است. انواع مدارک قابل ارائه:

سند رسمی یا عادی که نشان دهد بدهکار به طلبکار بدهکار است. مانند: حکم دادگاه، رسید، چک، سفته، قرارداد مالی.

• مدارک مربوط به معامله انجام شده:

اسناد رسمی یا عادی که نشان دهنده انتقال مال باشد (مثلاً سند انتقال ملک، فروش نامه، قولنامه، وکالت نامه فروش).

• دلیل و مدرک برای اثبات قصد فرار از دین:

– معامله باید بعد از بدهکار شدن صورت گرفته باشد.

– نزدیکی زمانی معامله به موعد پرداخت بدهی یا اقامه دعوا.

– انتقال مال به نزدیکان (همسر، فرزند، پدر، مادر،…) که قرینه بر صوری بودن یا قصد فرار از دین باشد.

– فقدان عوض یا پایین بودن قیمت معامله (مثلاً فروش ملک ۱۰ میلیاردی به قیمت ۲ میلیارد).

– عدم دریافت وجه یا انتقال صوری.

– اظهارات شهود یا مکاتباتی که قصد فرار از دین را نشان دهد.

• دادخواست یا شکوائیه قضایی:

باید به دادگاه یا دادسرا ارائه شود. بسته به شرایط، می توان دعوای حقوقی ابطال معامله به قصد فرار از دین یا شکایت کیفری معامله صوری با قصد فرار از دین مطرح کرد.

*نکته: بار اثبات بر عهده طلبکار است. یعنی باید ثابت کند که: 1. بدهی وجود دارد 2. معامله صورت گرفته و هدف از آن، فرار از پرداخت بدهی بوده است.

*نکته: اگر معامله به صورت رسمی انجام شده باشد، اثبات صوری بودن یا قصد فرار از دین سخت تر می شود.

*نکته: در صورت اثبات، دادگاه می تواند حکم به ابطال معامله بدهد و مال به وضعیت قبل بازگردد یا امکان توقیف آن برای پرداخت دین فراهم شود.

۳. تنظیم شکواییه

پس از جمع آوری مدارک، باید شکواییه تنظیم کنید. شکوائیه باید شامل اطلاعات زیر باشد:

مشخصات شاکی (نام، نام خانوادگی، شماره ملی، آدرس و شماره تماس)

مشخصات متهم (اگر شناخته شده است)

شرح دقیق ماجرا: شامل زمان، مکان، نحوه انجام جرم و میزان مال تحصیل شده

دلایل و مستندات: باید همه مدارک موجود را به شکواییه ضمیمه کنید.

درخواست شاکی: مثلاً مجازات متهم بر اساس ماده 21 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی

۴ . ثبت شکوائیه در سامانه ثنا

مرحله پایانی شکایت از جرم معامله به قصد فرار از دین، ثبت شکوائیه مربوطه در سامانه ثناست. به این منظور، شخص شاکی می تواند پس از تنظیم شکوائیه، با در دست داشتن شکوائیه مربوطه به انضمام اسناد و مدارک جمع آوری شده به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک مراجعه کرده و از این طریق، شکوائیه خود را در سامانه ثنا به ثبت برساند.

دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم معامله به قصد فرار از دین

این جرم به دلیل اینکه دارای مجازات تعزیری درجه۶ است، در صلاحیت دادگاه کیفری2 می باشد. امّا برای شکایت ابتدا باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکایت را ثبت کنید. بعد از ثبت شکایت، پرونده به شعبه دادیاری یا بازپرسی در دادسرا ارجاع داده می شود.

تفاوت طرح شکایت کیفری و دعوای حقوقی در موضوع معامله به قصد فرار از دین

در نظام حقوقی ایران، «معامله به قصد فرار از دین» ممکن است از دو منظر مورد بررسی و پیگیری قرار گیرد: از منظر کیفری به عنوان جرم و از منظر حقوقی به عنوان عملی که موجب تضییع حقوق طلبکار می گردد. هر یک از این دو مسیر، اهداف، آثار و تشریفات خاص خود را دارند که شناخت تفاوت های آن ها برای انتخاب مسیر درست طرح دعوا ضروری است.

از نظر حقوقی، هدف اصلی از طرح دعوی، اثبات صوری یا غیرواقعی بودن معامله و ابطال یا غیرقابل استناد دانستن آن نسبت به طلبکار است. در این مسیر، طلبکار با ارائه دادخواست به دادگاه عمومی حقوقی، تقاضای ابطال معامله انجام شده توسط بدهکار را به جهت سوءنیت وی در فرار از پرداخت دین مطرح می نماید. در این حالت، تمرکز دادگاه بر اثبات قصد بدهکار در تضییع حق طلبکار و جلوگیری از وصول طلب اوست. اگر دادگاه به این نتیجه برسد که معامله با هدف فرار از دین انجام شده، می تواند آن را نسبت به طلبکار بلااثر اعلام کرده و امکان توقیف اموال موضوع معامله را برای وصول طلب فراهم سازد.

متقابلا، در بعد کیفری، این رفتار به عنوان یک جرم تلقی شده و مطابق ماده ۲۱ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، هرکس به قصد فرار از پرداخت دین، مالی را منتقل کند، تحت شرایط خاص، قابل تعقیب کیفری خواهد بود. در این مسیر، شاکی (طلبکار) با طرح شکایت در دادسرا، خواستار رسیدگی به جرم و اعمال مجازات قانونی علیه مرتکب می شود. هدف اصلی در اینجا، احراز سوءنیت کیفری و اعمال مجازات (حبس یا جزای نقدی) است، نه الزاماً بازگرداندن مال به طلبکار. بدیهی است برای وصول طلب، طلبکار باید جداگانه دادخواست حقوقی بدهد.

از حیث اثبات، در دعوای کیفری، اثبات سوءنیت خاص یعنی «قصد فرار از دین» به صورت قطعی و با دلایل قوی مورد نیاز است، زیرا اصل بر برائت متهم است. در حالی که در دعوی حقوقی، صرف وجود قرائن و اماراتی که نشان از قصد فرار از دین دارد می تواند برای اقناع وجدان قاضی کافی باشد و بار اثبات تا حدی سبک تر است.

نکته حائز اهمیت آن است که طلبکار می تواند هر دو مسیر را به صورت هم زمان طی کند؛ بدین معنا که هم نسبت به معامله انجام شده طرح شکایت کیفری نماید و هم در مسیر حقوقی با ارائه دادخواست، تقاضای ابطال یا غیرقابل استناد بودن معامله نسبت به خود را مطرح کند. اتخاذ این رویکرد هم زمان، هم امکان مجازات مرتکب و هم امکان وصول مؤثر طلب را فراهم می سازد.

در نتیجه، انتخاب هر یک از این دو مسیر یا ترکیب آن ها بستگی به هدف طلبکار دارد؛ اگر هدف صرفاً مجازات بدهکار باشد، شکایت کیفری کفایت می کند؛ اما اگر هدف نهایی وصول طلب و جلوگیری از تضییع آن باشد، باید حتماً دعوای حقوقی نیز مطرح گردد.

مراحل رسیدگی به شکایت از جرم معامله به قصد فرار از دین

در مواردی که شکوائیه ای مبنی بر وقوع جرم معامله به قصد فرار از دین در سامانه ثنا به ثبت برسد و یا اینکه ضابطین قضایی وقوع جرم را کشف نمایند، رسیدگی به این جرم مانند دیگر جرایم کیفری در چهار مرحله به ترتیب زیر انجام خواهد شد:

۱ . ارجاع پرونده به دادسرا

دادسرا وظیفه انجام تحقیقات مقدماتی پیرامون جرم مربوطه را به عهده دارد. در موارد ارتکاب جرم معامله به قصد فرار از دین ، دادسرای عمومی و انقلاب متولی انجام این امر خواهد شد. دادسرا موظف است با انجام و تکمیل تحقیقات مقدماتی، صحت وقوع این جرم و صحت انتساب این جرم به شخص متهم را احراز نماید. این نهاد وظیفه رسیدگی ماهوی و صدور حکم را بر عهده ندارد.

چنانچه دادسرا صحت وقوع جرم و انتساب آن به شخص متهم را احراز نماید، با صدور قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست، رسیدگی به پرونده در مرحله بعدی آغاز خواهد شد. در غیر این صورت، با صدور قرار منع تعقیب، فرایند رسیدگی در همان مرحله دادسرا خاتمه خواهد یافت.

برای آگاهی از وظایف و اختیارات دادسرا می توانید به مقاله ی«دادسرا چیست؟ بررسی کامل وظایف و اختیارات دادسرا»مراجعه بفرمایید.

۲ . ارجاع پرونده به دادگاه (رسیدگی بدوی)

پس از تکمیل تحقیقات مقدماتی در دادسرا، دادگاه کیفری۲ وظیفه رسیدگی به پرونده شکایت از جرم معامله به قصد فرار از دین را بر عهده خواهد داشت. قاضی دادگاه کیفری۲ از طریق تشکیل جلسات رسیدگی، بررسی اسناد و مدارک موجود و استماع اظهارات طرفین رسیدگی ماهوی به پرونده را آغاز نموده و در پایان حکم نهایی مبنی بر برائت یا محکومیت متهم را صادر خواهد نمود.

۳ . اعتراض به حکم دادگاه

این جرم به دلیل اینکه دارای مجازات تعزیری درجه ۶ است، حکم صادره آن از جانب قاضی در مرحله بدوی می تواند مورد اعتراض در مرحله تجدیدنظرخواهی قرار گیرد. هر یک از شاکی یا متهم که نسبت به حکم صادره اعتراض داشته باشند، می توانند اعتراض خود را در مهلت مقرر تقدیم دادگاه تجدیدنظر استان نمایند تا مورد تجدیدنظرخواهی قرار گیرد.

۴ . اجرای حکم

چنانچه رأی دادگاه در هر یک از مراحل بدوی یا تجدیدنظر خواهی قطعی شود و رأی قطعی دال بر محکومیت متهم و اجرای مجازات باشد، حکم مربوطه نیازمند اجراست. اجرای احکام صادره از دادگاه ها در صلاحیت واحد اجرای احکام دادسرا قرار گرفته است. در نتیجه، حکم قطعی دادگاه به واحد اجرای احکام دادسرا ارجاع می شود و این نهاد متولی اجرای حکم خواهد شد.

نحوه ی اثبات قصد فرار از دین در جرم معامله به قصد فرار از دین

در دعاوی مربوط به معامله به قصد فرار از دین، اثبات “قصد فرار از دین” یکی از مهم ترین ارکان این دعواست. برای اینکه دادگاه معامله ای را به دلیل قصد فرار از دین باطل اعلام کند، باید این قصد به صورت واضح و مستند اثبات شود. در ادامه به صورت مفصل به آن می پردازیم.

۱. بار اثبات با طلبکار است

مطابق اصول دادرسی، کسی که ادعا می کند معامله ای به قصد فرار از دین انجام شده (یعنی معمولاً طلبکار)، باید این قصد را اثبات کند.

۲. ادله اثبات قصد فرار از دین

قصد فرار از دین معمولاً به صورت مستقیم قابل اثبات نیست و از قرائن و شواهد موجود در پرونده برداشت می شود. موارد زیر می تواند به عنوان قرینه در نظر گرفته شود:

2.1: سابقه بدهی

اگر شخص بدهکار در زمان معامله، بدهی قطعی یا محرز به شخص ثالث داشته و این موضوع برای او روشن بوده باشد، احتمال قصد فرار از دین تقویت می شود.

2.2: زمان معامله

معاملاتی که در زمان طرح دعوای مطالبه طلب یا صدور اجراییه یا در آستانه توقیف اموال انجام شده اند، مشکوک به قصد فرار از دین هستند.

2.3: نوع و شرایط معامله

• واگذاری اموال با قیمت نازل تر از قیمت واقعی.
• انتقال به افراد نزدیک (مثل همسر، فرزندان، بستگان درجه یک).
• معامله صوری یا بدون قبض واقعی مال.
• این موارد می توانند نشان دهنده قصد پنهان در معامله باشند.

2.4: عدم سابقه معاملاتی مشابه

اگر بدهکار سابقه معامله با شخص خریدار نداشته و ناگهان معامله ای بزرگ را انجام دهد، می تواند نشانه ای از قصد فرار از دین باشد.

۳. استفاده از شهادت شهود و مدارک

اگر مدارکی مثل پیامک، چت، یا شهادت شهود وجود داشته باشد که نشان دهد بدهکار عمداً اموال خود را منتقل کرده تا از پرداخت بدهی فرار کند، این مدارک می تواند بسیار مؤثر باشد.

۴. نظریه کارشناس رسمی دادگستری

در بعضی موارد، کارشناس رسمی (مثلاً در حوزه ارزیابی قیمت ملک یا تشخیص صوری بودن معامله) می تواند نظری بدهد که اثبات قصد فرار از دین را تقویت کند.

نهاد های ارفاقی در جرم معامله به قصد فرار از دین

جرم معامله به قصد فرار از دین یکی از جرایم علیه اموال و حقوق مالی اشخاص است که در نظام حقوقی ایران دارای ضمانت اجرای کیفری می باشد. با توجه به سیاست های کیفری جدید، در برخی موارد امکان اعمال تخفیف در مجازات یا استفاده از نهادهای ارفاقی مانند تعلیق اجرای مجازات، تعویق صدور حکم، آزادی مشروط، نظام نیمه آزادی، نظارت الکترونیکی و مجازات های جایگزین حبس برای مرتکبان این جرم وجود دارد که در ادامه تک به تک بررسی خواهیم کرد.

۱. تخفیف مجازات

طبق ماده ۳۷ قانون مجازات اسلامی، دادگاه می تواند در شرایط خاص مجازات مرتکب را تخفیف دهد. شرایطی که تخفیف شامل آن می شود در ماده ۳۸ همین قانون به این شکل آمده است:

• گذشت شاکی یا مدعی خصوصی
• همکاری موثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان، تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن
• اوضاع و احوال خاص موثر در ارتکاب جرم، از قبیل رفتار یا گفتار تحریک آمیز بزه دیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتکاب جرم
• اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار موثر وی درحین تحقیق و رسیدگی
• ندامت، حسن سابقه و یا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری
• کوشش متهم به منظور تخفیف آثار جرم یا اقدام وی برای جبران زیان ناشی از آن
• خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج زیانبار جرم
• مداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم

چنانچه یکی از شرایط مذکور وجود داشته باشد، دادگاه می تواند مجازات فرد متهم به معامله به قصد فرار از دین را به حبس درجه۷ یا درجه ۸ ( که به مجازات جایگزین حبس تبدیل می شود) یا جزای نقدی درجه ۶ (جزای نقدی بیش از ۲۰۰/۰۰۰/۰۰۰ تا ۸۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال) تبدیل کند.

درجات مجازات های تعزیری با آخرین اصلاحیه جدید سال ۱۴۰۳

برای آگاهی بیشتر در مورد اعمال تخفیف در جرم معامله به قصد فرار از دین می توانید به مقاله ی« تخفیف و تبدیل حبس: شرایط قانونی و نمونه درخواست» مراجعه بفرمایید.

۲. تعلیق اجرای مجازات

مطابق ماده ۴۶ قانون مجازات اسلامی، دادگاه می تواند در صورت وجود شرایطی که در ماده ۴۰ همین قانون آمده است، اجرای مجازات برخی جرایم را برای مدت معینی تعلیق کند. در جرم معامله به قصد فرار از دین، در صورت وجود جهات تخفیف، پیش بینی اصلاح مرتکب، جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران و فقدان سابقه کیفری موثر دادگاه می تواند اجرای مجازات را به تعلیق درآورد.

۳. تعویق صدور حکم

طبق ماده ۴۰ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که شرایط تعویق مهیا باشد (وجود جهات تخفیف، پیش بینی اصلاح مرتکب، جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران و فقدان سابقه کیفری موثر)، دادگاه می تواند صدور حکم در مورد جرم معامله به قصد فرار از دین را برای مدت مشخصی به تعویق بیندازد.

۴. آزادی مشروط

بر اساس ماده ۵۸ قانون مجازات اسلامی، اگر محکوم علیه حداقل یک سوم از مجازات حبس خود را گذرانده باشد و در صورت وجود شرایطی( محکوم در مدت اجرای مجازات همواره از خود حسن اخلاق و رفتار نشان دهد، حالات و رفتار محکوم نشان دهد که پس از آزادی، دیگر مرتکب جرمی نمی شود، به تشخیص دادگاه محکوم تا آنجا که استطاعت دارد ضرر و زیان مورد حکم یا مورد موافقت مدعی خصوصی را بپردازد یا قراری برای پرداخت آن ترتیب دهد، محکوم پیش از آن از آزادی مشروط استفاده نکرده باشد) می تواند مشمول آزادی مشروط شود. در جرم معامله به قصد فرار از دین ، چنانچه مرتکب در طول دوران تحمل مجازات حسن رفتار نشان دهد، امکان آزادی مشروط برای او وجود دارد.

۵. نظام نیمه آزادی

بر اساس ماده ۵۷ قانون مجازات اسلامی، دادگاه می تواند مشروط به گذشت شاکی و سپردن تامین مناسب و تعهد به انجام یک فعالیت شغلی، حرفه ای، آموزشی، حرفه آموزی، مشارکت در تداوم زندگی خانوادگی یا درمان اعتیاد یا بیماری که در فرآیند اصلاح یا جبران خسارت وارد بر بزه دیده موثر است، محکوم را با رضایت خود او، تحت نظام نیمه آزادی قرار دهد. این نظام معمولاً در جرایم با مجازات های سبک تر مثل جرم معامله به قصد فرار از دین اجرا می شود.

۶. نظارت الکترونیکی

طبق ماده ۶۲ قانون مجازات اسلامی در جرم معامله به قصد فرار از دین، دادگاه می تواند در صورت وجود شرایط مقرر در تعویق مراقبتی(یعنی وجود جهات تخفیف، پیش بینی اصلاح مرتکب، جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران و فقدان سابقه کیفری موثر) محکوم به حبس را با رضایت وی در محدوده مکانی مشخص تحت نظارت سامانه(سیستم)های الکترونیکی قرار دهد.

۷. مجازات های جایگزین حبس

طبق مواد ۶۴ تا ۸۷ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که جرم ارتکابی دارای شرایط اعمال مجازات جایگزین باشد، دادگاه می تواند مجازات هایی مانند: خدمات عمومی رایگان، پرداخت جزای نقدی و… را اعمال کند.

برای آگاهی در مورد مجازات های جایگزین حبس در جرم معامله به قصد فرار از دین می توانید به مقاله ی« تخفیف و تبدیل حبس: شرایط قانونی و نمونه درخواست» مراجعه بفرمایید.

مرور زمان کیفری در جرم معامله به قصد فرار از دین

مرور زمان یکی از نهادهای حقوق کیفری است که باعث از بین رفتن تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات در صورت گذشت مدت مشخصی می شود. این نهاد در قانون مجازات اسلامی به سه نوع تقسیم می شود:

۱. مرور زمان تعقیب

مطابق ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، اگر از زمان ارتکاب جرم تا پایان مهلت قانونی تعقیب آغاز نشود، حق تعقیب جرم از بین می رود. مدت مرور زمان تعقیب برای جرم معامله به قصد فرار از دین که تعزیری درجه شش محسوب می شود، ۵ سال است. برای مثال، اگر فردی در سال ۱۳۹۵ مالی را به قصد فرار از دین معامله کند و تا سال ۱۴۰۰ تعقیب نگردد، دیگر امکان تعقیب وی وجود ندارد.

۲. مرور زمان صدور حکم

اگر تعقیب آغاز شود ولی در مدت مشخصی حکمی صادر نشود، مرور زمان باعث از بین رفتن امکان صدور حکم می شود. مطابق ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، این مدت برای جرایم تعزیری درجه شش، ۵ سال است. برای نمونه، اگر فردی در سال ۱۳۹۵ تحت تعقیب قرار گرفته باشد ولی تا سال ۱۴۰۰ حکمی صادر نشود، امکان صدور حکم از بین می رود.

۳. مرور زمان اجرای حکم

اگر پس از صدور حکم قطعی، مجازات در مدت قانونی اجرا نشود، مرور زمان اجرای حکم اعمال می شود. مطابق ماده ۱۰۷ قانون مجازات اسلامی، در این جرم در صورتی که از تاریخ قطعیت حکم، ۷ سال بگذرد و مجازات اجرا نشود، دیگر امکان اجرای آن وجود ندارد. برای مثال، اگر فردی در سال ۱۳۹۵ محکوم به شش ماه حبس شده باشد ولی تا سال ۱۴۰۲ حکم اجرا نشود، دیگر امکان اجرای آن وجود ندارد.

نقش وکیل در دعاوی مربوط به معامله به قصد فرار از دین

در رسیدگی به دعاوی مرتبط با جرم یا تخلف «معامله به قصد فرار از دین»، بهره مندی از خدمات وکیل دادگستری می تواند نقشی کلیدی، تخصصی و تعیین کننده در پیشبرد مؤثر دعوا ایفا کند. این نقش، هم در حوزه حقوقی و هم در حوزه کیفری، قابل بررسی است. وکیل با اشراف به قوانین ماهوی و شکلی، ضمن صیانت از حقوق موکل، فرآیند رسیدگی را با دقت و سرعت بیشتری هدایت می نماید.

۱. بررسی و تحلیل وضعیت حقوقی موکل

در نخستین گام، وکیل با بررسی اسناد و مدارک موجود، وضعیت بدهکار، زمان و شرایط معامله، و وضعیت طلب موکل را ارزیابی می نماید. این تحلیل اولیه، پایه ریزی راهبرد دعواست و مشخص می کند که آیا مسیر کیفری، حقوقی یا توأمان برای پیگیری مناسب تر است.

۲. تنظیم صحیح و حرفه ای دادخواست یا شکوائیه

وکیل با بهره گیری از دانش حقوقی، اقدام به تنظیم دادخواست حقوقی جهت ابطال یا غیرقابل استناد بودن معامله نسبت به موکل یا تنظیم شکایت کیفری به اتهام معامله به قصد فرار از دین، می نماید. تنظیم دقیق این اوراق، در اثربخشی پیگیری قضایی نقش حیاتی دارد، به ویژه در شناسایی صحیح خواندگان، دلایل اثبات، و انتخاب دقیق خواسته.

۳. جمع آوری و ارائه ادله اثباتی

وکیل می تواند با شناخت قوانین آیین دادرسی، اقدام به گردآوری و ارائه دلایل مؤثر کند. از جمله: استعلام سوابق اموال بدهکار، استعلام سوابق دعاوی بین طرفین، اخذ اظهارات شهود یا مدارک بانکی، مطالبه نظریه کارشناس رسمی درباره ارزش واقعی معامله.

۴. حضور مؤثر در جلسات دادرسی

وکیل، به نمایندگی از موکل، در جلسات دادرسی حضور می یابد، دفاعیات خود را مطرح می نماید، به اظهارات طرف مقابل پاسخ می دهد و سعی در اقناع قاضی نسبت به وجود قصد فرار از دین می کند. تسلط وکیل به رویه قضایی، آیین دادرسی و فنون استدلال، در جلب نظر دادگاه بسیار مؤثر است.

۵. پیش بینی اقدامات متقابل طرف مقابل

در بسیاری از این دعاوی، طرف مقابل (بدهکار یا منتقل الیه) برای دفاع، ادعاهای متقابل، دعوی صوری بودن یا وجود دین را مطرح می کند. وکیل با پیش بینی این اقدامات، پاسخ حقوقی مناسب را طراحی کرده و از حقوق موکل در برابر اقدامات انحرافی دفاع می کند.

۶. پیگیری اجرای حکم و توقیف اموال

در صورت موفقیت در دعوا، وکیل نقش فعالی در مرحله اجرای حکم ایفا می کند؛ از جمله: معرفی اموال قابل توقیف، پیگیری صدور دستور توقیف و نظارت بر اجرای حکم تا وصول کامل طلب.

---

نمونه شکواییه جرم معامله به قصد فرار از دین

شاکی: ………( مشخصات محکوم له و طلبکار)

اقامتگاه: …………

کدملی:……………

شماره تماس:………

مشتکی عنه:……………(مشخصات محکوم علیه و مدیون)

اقامتگاه: ……………

کدملی:……………

شماره تماس:……………

عنوان اتهام : انتقال مال به قصد فرار از ادای دین

محل وقوع جرم: شهرستان…..

تاریخ وقوع جرم:…………

دلایل اثبات جرم:

رونوشت دادنامه محکومیت شماره………..صادره از شعبه… دادگاه…

رونوشت دادنامه شماره…..صادره از شعبه….. مبنی بر اعسار

عند اللزوم تحقیق و استعلام از دفتر خانه شماره….

شهادت شهود

شرح شکایت:

اینجانب طی دادنامه شماره [شماره دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [عمومی/حقوقی] شهرستان [نام شهر]، موفق به اخذ حکم قطعی محکومیت مشتکی عنه به پرداخت مبلغ [مبلغ دین] تومان به نفع اینجانب شدم. پس از صدور این حکم و در زمان اقدام به اجرای آن، مطلع شدم که مشتکی عنه با قصد صریح فرار از پرداخت دین و خالی کردن دارایی خود، اقدام به انتقال/فروش صوری ملک / خودرو / سهام / حساب بانکی خود به نام [نام شخص ثالث، مثلاً همسر یا بستگانش] کرده است.

این اقدامات دقیقاً مصداق فرار از دین بوده و موجب اخلال در اجرای حکم قطعی دادگاه و تضییع حق اینجانب گردیده است.با استناد به ماده ۲۱ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی که مقرر می دارد: “هر کس با قصد فرار از دین، اموال خود را پس از صدور حکم قطعی به دیگری منتقل نماید، به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود…” از آن مقام محترم قضایی، تقاضای تعقیب کیفری و صدور حکم مجازات قانونی برای مشتکی عنه را دارم.

با تشکر

نام و نام خانوادگی(شاکی):

تاریخ:

امضاء

---

نمونه دادخواست حقوقی جهت ابطال معامله به قصد فرار از دین

خواهان:

نام و نام خانوادگی: [نام شما]

فرزند: [نام پدر]

شماره ملی: [کد ملی]

نشانی: [آدرس کامل]

خواندگان:

1. خوانده اول (بدهکار): [نام بدهکار]، فرزند: [نام پدر]، شماره ملی: [کد ملی]، نشانی: [آدرس کامل]
2. خوانده دوم (منتقل الیه): [شخصی که مال به او منتقل شده، مثل همسر، دوست، خواهر و غیره]، فرزند: [نام پدر]، شماره ملی: [کد ملی]، نشانی: [آدرس کامل]

خواسته:

ابطال معامله انجام شده بین خوانده اول و دوم نسبت به [نوع مال: ملک / خودرو / …] واقع در [نشانی یا مشخصات ثبتی مال] به استناد ماده ۲۱۸ قانون مدنی و ماده ۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، به دلیل انجام معامله به قصد فرار از دین.

دلایل و منضمات:

تصویر دادنامه قطعی محکومیت خوانده اول به پرداخت دین (شماره دادنامه: …)

گواهی اجرای احکام یا دستور اجرای حکم

سند یا قرارداد انتقال مال

استعلامات ثبتی / اسناد مالکیت

شهادت شهود (در صورت وجود)

سایر مستندات (در صورت نیاز)

شرح دادخواست:

احتراماً، اینجانب طبق دادنامه شماره … صادره از شعبه … دادگاه عمومی شهرستان … موفق به اخذ حکم قطعی محکومیت خوانده اول به پرداخت مبلغ … تومان به نفع خود شده ام. در جریان اجرای حکم، مطلع شدم که خوانده اول با قصد فرار از پرداخت دین خود، اقدام به انتقال مال خود (از جمله [توضیح نوع مال]) به خوانده دوم نموده است.

با توجه به اینکه این اقدام صوری یا با سوءنیت و برای خارج کردن دارایی از دسترس طلبکاران صورت گرفته، مصداق کامل معامله به قصد فرار از دین بوده و مطابق ماده ۲۱۸ قانون مدنی نافذ نبوده و قابل ابطال می باشد. لذا با تقدیم این دادخواست، تقاضای ابطال معامله مذکور و صدور حکم به نفع اینجانب را دارم.

با احترام

نام و نام خانوادگی(خواهان):

تاریخ:

امضاء

---

نقش دفاتر اسناد رسمی در ثبت و اثبات معاملات مشکوک در جرم معامله به قصد فرار از دین

دفاتر اسناد رسمی به عنوان نهادهایی رسمی و قانونی که وظیفه ثبت معاملات و تنظیم اسناد را بر عهده دارند، نقش مهمی در فرآیند مستندسازی و ثبت معاملات ایفا می کنند. در زمینه رسیدگی به جرم «معامله به قصد فرار از دین»، اسناد تنظیم شده در این دفاتر می توانند هم نقش مثبت و هم نقش منفی در فرآیند اثبات یا رد اتهام داشته باشند. بررسی جایگاه دفاتر اسناد رسمی از دو منظر قابل انجام است: نقش در ثبت معامله و نقش در اثبات دعوی.

۱. نقش در ثبت معامله

دفاتر اسناد رسمی، بنا به وظیفه قانونی خود، صرفاً اقدام به تنظیم و ثبت اسناد مطابق با اراده طرفین می کنند. در واقع، این دفاتر موظف به بررسی صحت معامله از نظر حقوقی و شکلی هستند، نه از نظر انگیزه و نیت طرفین. از این منظر، اگرچه دفاتر رسمی ضامن صحت شکلی اسناد هستند، اما از آنجا که دسترسی به اطلاعات بدهی اشخاص، سوابق مالی یا دعاوی قضایی ندارند، معمولاً نمی توانند قصد فرار از دین را احراز یا از وقوع آن جلوگیری کنند. با این حال، تنظیم سند رسمی به معامله ظاهری مشروعیت می بخشد که ممکن است در مقام دفاع توسط بدهکار مورد استناد قرار گیرد.

۲. نقش در اثبات دعوی

در فرآیند رسیدگی به جرم معامله به قصد فرار از دین، اسناد رسمی تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی یکی از مهم ترین ادله محسوب می شوند. نقش این اسناد در اثبات یا رد قصد فرار از دین به شرح زیر است:

2.1: زمان تنظیم سند

زمان انجام معامله رسمی، نسبت به زمان طرح دعوای طلبکار، صدور حکم، یا اجراییه نقش کلیدی در اثبات سوءنیت دارد. چنانچه معامله بلافاصله پیش از توقیف یا صدور حکم انجام شده باشد، می تواند دلیلی بر قصد فرار از دین باشد.

2.2: شرایط غیرمتعارف معامله

در صورتی که سند رسمی حاوی شرایط غیرعادی مانند قیمت بسیار پایین، واگذاری به بستگان نزدیک یا تنظیم معامله بدون پرداخت واقعی ثمن باشد، این مفاد می توانند قرینه هایی بر صوری بودن معامله یا قصد فرار از دین باشند.

2.3: شهادت سردفتر یا دفتریار

در برخی موارد خاص، دادگاه ممکن است سردفتر یا دفتریار را برای ادای توضیحات یا شهادت در خصوص نحوه تنظیم سند احضار نماید. اگر قرائنی وجود داشته باشد که طرفین در زمان تنظیم سند نیت واقعی معامله را کتمان کرده اند، اظهارات این اشخاص می تواند به روشن شدن موضوع کمک کند.

۳. محدودیت مسئولیت دفاتر اسناد رسمی

در نهایت باید تأکید کرد که دفاتر اسناد رسمی صرفاً موظف به بررسی شکل قانونی معامله هستند و نمی توانند مسئول کشف نیت مجرمانه طرفین باشند، مگر اینکه در وقوع جرم مشارکت یا تبانی صورت گرفته باشد که در آن صورت، رفتار آنان می تواند مشمول مسئولیت کیفری شود.

کلام آخر

معامله به قصد فرار از دین عملی است که اگرچه در ظاهر قانونی به نظر می رسد، ولی با نیت تقلب و ضرر به طلبکار صورت می گیرد که این عمل از نظر حقوقی غیرنافذ یا قابل ابطال است و از نظر کیفری قابل مجازات. از این رو پیگیری دعاوی مربوط به آن دارای پیچیدگی خاصی است و این موضوع آشکار است که برای اجرای عدالت و رسیدن به حق خود نیازمند کمک یک وکیل خبره و متخصص هستید.در دعاوی مربوط به معامله به قصد فرار از دین، حضور وکیل نه تنها موجب تسریع و تسهیل فرآیند رسیدگی می شود، بلکه با ارائه ادله قوی و استدلال حقوقی دقیق، شانس موفقیت موکل را به شکل چشمگیری افزایش می دهد. به ویژه در دعاوی پیچیده ای که نیازمند تحلیل دقیق نیت طرفین و بررسی اسناد و مدارک متعدد است، نقش وکیل به عنوان نماینده حرفه ای حقوقی، نقشی کاملاً محوری و مؤثر است.

---

وکیل سوال – مرجع تخصصی مشاوره و خدمات حقوقی

وکیل سوال یک پلتفرم تخصصی در حوزه مشاوره و خدمات حقوقی است که تحت مدیریت خانم ام البنین تنکابنی رضایی فعالیت می کند. هدف ما ارائه اطلاعات حقوقی دقیق و ارائه خدمات تخصصی وکالت در زمینه های مختلف، از جمله دعاوی کیفری و حقوقی، امور قراردادی، جرایم سایبری، دعاوی ارزی و مالی، وکالت در امور ثبتی و ملکی است.

اگر به دنبال تنظیم وکالت نامه ای جامع و بی نقص هستید، وکیل سوال با دانش تخصصی و تجربه حقوقی گسترده، همراه شما خواهد بود.

همین حالا مشاوره بگیرید و وکالت نامه ای مطمئن تنظیم کنید!