مطالبه نفقه زوجه: مدارک لازم، مراحل و نمونه دادخواست

نفقه از جمله حقوق مالی هر زنی است که پس از ازدواج پرداخت آن بر عهده شوهر وی قرار می گیرد. استنکاف شوهر از پرداخت نفقه همسرش زوجه را در مضیقه شدید مالی قرار داده و تأمین هزینه های زندگی را برای وی دشوار می نماید. متأسفانه چنین اقدامی موجب بروز اختلافات خانوادگی می گردد. در نهایت، زوجه ناچار می شود تا برای احقاق حق خود اقدام به طرح دادخواست مطالبه نفقه به طرفیت شوهر نماید تا بتواند به صورت قانونی حکم الزام وی به پرداخت نفقه را دریافت نماید. زوجه برای طرح دعوای مطالبه نفقه ضروری است تا اطلاعات حقوقی کافی در خصوص نحوه طرح این دعوا و فرایند رسیدگی به آن را داشته باشد. از این رو، در این مقاله به بررسی موضوع مطالبه نفقه زوجه، مراحل و مدارک لازم برای آن پرداخته ایم.

نفقه زوجه چیست؟

نفقه از جمله مهم ترین حقوق مالی زنان است که با انعقاد عقد ازدواج دائم پرداخت آن بر عهده شوهر قرار می گیرد. منظور از نفقه تأمین کلیه هزینه های زندگی و نیازهای متعارف زوجه است. به موجب ماده 1105 قانون مدنی ریاست خانواده از جمله خصایص شوهر است. دارا بودن این خصیصه اقتضاء می کند که تأمین هزینه های زندگی زوجه بر عهده شوهر قرار گیرد. در نتیجه، زن، حتی در صورت اشتغال در خارج از منزل نیز، هیچ تکلیفی به تأمین هزینه های زندگی ندارد.

نکته قابل توجه در این است که پرداخت نفقه زوجه صرفاً در عقد ازدواج دائم الزامی است. در ازدواج موقت شوهر تکلیفی به پرداخت نفقه همسرش ندارد، مگر اینکه پرداخت نفقه زوجه در زمان انعقاد عقد ازدواج موقت شرط شده باشد. اگر درگیر پرونده های نفقه هستید به صفحه وکیل مهریه مراجعه کنید.

مصادیق نفقه زوجه چیست؟

ماده 1107 قانون مدنی نفقه را عبارت از کلیه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن دانسته است. این ماده یک تعریف کلی از نفقه ارائه کرده است و تقریباً همه اسباب و وسایل مورد نیاز برای زندگی را جزو نفقه زن محسوب نموده است. این ماده در ادامه به صورت تمثیلی برخی از مصادیق نفقه را به این ترتیب برشمرده است:

• مسکن
• البسه
• غذا
• اثاث منزل
• هزینه های درمانی و بهداشتی
• خادم در عادت یا احتیاج زن

رویه قضایی تأمین مسکن زوجه را به عنوان مهم ترین مصداق نفقه به رسمیت می شناسد. چنانچه زن و شوهری در منزل مشترکی اقامت داشته باشند، دادگاه آن را اماره ای بر پرداخت نفقه می داند.

میزان نفقه زوجه چقدر است؟

قانونگذار هیچ ملاک و معیار مشخصی برای تعیین میزان نفقه زوجه تعریف ننموده است. معیار تعیین میزان نفقه زوجه، نیازهای وی و شأن و جایگاه اجتماعی اوست. در نتیجه، میزان نفقه هر زن متفاوت از زن دیگری است. سن زوجه، تحصیلات وی، شرایط خانوادگی، محل زندگی و غیره از جمله عومالی هستند که بر تعیین میزان نفقه زن مؤثر هستند. در موارد مطالبه نفقه از سوی زوجه، کارشناس دادگستری با توجه به چنین معیارهایی میزان نفقه زوجه را تعیین می نماید.

شرط پرداخت نفقه زوجه چیست؟

ماده 1106 قانون مدنی در ظاهر بدون در نظر گرفتن هیچ گونه شرطی پرداخت نفقه در ازدواج دائم را بر عهده شوهر قرار داده است. این در حالی است که استحقاق زن به دریافت نفقه منوط به تمکین وی از شوهر است. منظور از تمکین زوجه پذیرش ریاست مرد بر خانواده از سوی زن است. زندگی مشترک زن و مرد مهم ترین اماره ای است که نشان دهنده تمکین زن از شوهر است. ایفای وظایف زناشویی، رسیدگی به امور خانه و فرزندان و غیره نیز از دیگر امارات نشان دهنده تمکین زن است. ماده 1108 قانون مدنی مشروط بودن استحقاق زن به دریافت نفقه به تمکین وی از شوهر را مورد تصریح قرار داده است. به موجب این ماده، هرگاه زوجه بدون دلیل موجه از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق دریافت نفقه نخواهد بود. با این تفاسیر، زنی که از همسرش تمکین نکرده و در اصطلاح ناشزه شناخته شود، مستحق دریافت نفقه نخواهد بود.

در خصوص شرایط پرداخت نفقه زوجه توجه به این نکته نیز ضروری است که استطاعت مالی داشتن یا نداشتن شوهر و نیاز مالی داشتن یا نداشتن زن شرط پرداخت نفقه نیست. چنانچه زوجه اقدام به تمکین از همسرش نماید، مستحق دریافت نفقه خواهد بود؛ ولو اینکه زن خود صاحب شغل و درآمد بوده و نیاز مالی به دریافت نفقه نداشته باشد. از طرف دیگر، شوهر نیز هیچ گاه به استناد عدم استطاعت مالی نمی تواند از پرداخت نفقه همسرش سرباز زند.

استحقاق زن به دریافت نفقه علی رغم عدم تمکین از همسرش

تمکین زن از شوهرش یکی از شروط استحقاق وی به دریافت نفقه است. با این حال، قانونگذار در چند مورد استثنایی عدم تمکین (نشوز) زن را موجب اسقاط حق وی بر دریافت نفقه ندانسته است. در واقع، زن می تواند علی رغم عدم تمکین از همسرش همچنان نفقه خود را دریافت نماید. این موارد عبارتند از:

1 . در صورت استفاده زن از حق حبس (طبق ماده 1085 قانون مدنی زن می تواند پس از عقد ازدواج به منظور دریافت مهریه خود از تمکین کردن از همسر خود امتناع نماید. این موضوع حق حبس نامیده شده و مانع حق زن بر دریافت نفقه نخواهد بود)

2 . طبق ماده 1115 قانون مدنی، در صورتی که اقامت مشترک زن و شوهر متضمن خوف ضرر بدنی، مالی یا شرافتی برای زن باشد، وی می تواند در منزل جداگانه ای سکونت کرده و علی رغم عدم تمکین از همسرش نفقه خود را دریافت نماید.

3 . طبق ماده 1127 قانون مدنی، زن می تواند در صورت ابتلای همسرش به امراض مقاربتی از تمکین امتناع نماید، اما همچنان مستحق دریافت نفقه خواهد بود.

4 . چنانچه به موجب شرط ضمن عقد ازدواج، حق تعیین مسکن به زن داده شده باشد، وی می تواند از اقامت در منزلی که همسرش تعیین کرده است سرباز زند و همچنان استحقاق دریافت نفقه را داشته باشد.

5 . چنانچه زن در صورت وجو معاذیر موجه مانند ایام عادت ماهانه، احرام یا اعتکاف در مساجد از همسرش تمکین ننماید، ناشزه شناخته نخواهد شد و حق دریافت نفقه را خواهد داشت.

شرط ضمن عقد ازدواج مبنی بر عدم پرداخت نفقه زوجه دائم

طبق ماده 1119 قانون مدنی زوجین می توانند هر شرطی را که مخالف با مقتضای عقد نکاح نباشد را به عنوان شرط ضمن عقد ازدواج تعیین نمایند. شروط بسیاری مانند شرط ضمن عقد اشتغال زوجه، خروج زوجه از کشور و غیره به عنوان شروط ضمن عقد شناخته شده ای هستند که بسیاری از زوجین در ضمن عقد ازدواج خود آن ها را شرط نمود و در عقدنامه درج می نمایند.

امکان یا عدم امکان شرط کردن عدم پرداخت نفقه زوجه در ضمن عقد ازدواج از جمله مسائل اختلافی در میان حقوقدانان است. ظاهراً این شرط خلاف مقتضای عقد نکاح دائم نیست و می توان آن را به عنوان شرط ضمن عقد نکاح تعیین نمود. اما برخی از حقوقدانان این شرط را صحیح ندانسته و تعیین آن را ممکن نمی دانند.

شرایط پرداخت نفقه زوجه در دوران نامزدی

وجود زوجیت دائم یکی از شروط اساسی استحقاق زن به دریافت نفقه است. بدون وجود این شرط صحبت از استحقاق زن به دریافت نفقه بی معنی است. در نتیجه، در دوران نامزدی که هنوز عقد نکاح دائم بین زوجین منعقد نشده و صرفاً صحبت هایی مبنی بر انعقاد عقد ازدواج دائم در آینده به میان آمده است، زن نمی تواند از نامزدش مطالبه نفقه نماید.

زوجه موقت نیز چنین وضعیتی دارد. به علت عدم وجود رابطه زوجیت دائم، زوجه موقتی نمی تواند از همسرش مطالبه نفقه نماید، مگر آن که زوجین در ضمن عقد ازدواج، پرداخت نفقه زوجه موقت را شرط نموده باشند.

شرایط پرداخت نفقه زوجه در دوران عقد

در عرف امروز جامعه بسیاری از زوجین زندگی مشترک خود را مدتی پس از انعقاد عقد ازدواج دائم شروع می کنند. برای مثال، ممکن است زوجین در تاریخ یکم اردیبهشت با حضور در دفتر رسمی ازدواج به عقد ازدواج دائم یکدیگر درآیند، اما تهیه مسکن و اسباب زندگی و برگزاری مراسم عروسی آن ها تا یک سال دیگر ادامه یافته و پس از یک سال زندگی مشترک خود را آغاز نمایند. این مدت در عرف جامعه دوران عقد نامیده می شود.

چگونگی پرداخت نفقه زوجه در دوران عقد از جمله مسائل چالش برانگیز است. چرا که عدم شروع زندگی مشترک نشان دهنده عدم تمکین زن از شوهر و عدم استحقاق وی به دریافت نفقه است؛ اما از طرف دیگر، با انعقاد عقد ازدواج دائم زن همسر رسمی و قانونی مرد محسوب شده و حق مطالبه نفقه را دارد. رویه قضایی کشور ما در خصوص امکان یا عدم امکان مطالبه نفقه زوجه در دوران عقد در دو فرض مختلف به این ترتیب قائل به تفکیک شده است:

• چنانچه زوجین در خصوص تاریخ برگزاری مراسم عروسی و شروع زندگی مشترک توافق کرده باشند، دادگاه ها مطالبه نفقه زوجه در دوران عقد را نپذیرفته و معتقدند که پس از شروع زندگی مشترک و تمکین زن، وی استحقاق دریافت نفقه را خواهد داشت.
• اما اگر نسبت به موضوع زمان برگزاری مراسم عروسی و شروع زندگی مشترک توافقی صورت نگرفته و زوجه در وضعیت بلاتکلیفی قرار گرفته باشد، مستحق دریافت نفقه بوده و می تواند نفقه خود را در دوران عقد مطالبه نماید.

نفقه زوجه پس از طلاق

نفقه از جمله حقوقی است که پرداخت آن در طول دوران زوجیت بر عهده شوهر قرار گرفته است. طبیعی است که با طلاق زوجین، رابطه زوجیت از بین رفته و حقوق و تکالیفی که زوجین در مقابل یکدیگر داشتند نیز کأن لم یکن تلقی می شوند. با این حال، در یک فرض استثنایی زوجه پس از طلاق همچنان استحقاق دریافت نفقه را دارد.

جز در چند فرض استثنایی، زن موظف است پس از طلاق از همسرش عده طلاق نگه دارد. عده طلاق مدت زمان مشخصی است که زن در آن مدت نمی تواند با فرد دیگری ازدواج نماید. به موجب ماده 1151 قانون مدنی عده طلاق برابر با سه طهر (حدود سه ماه) است. چنانچه طلاق زوجین به صورت رجعی واقع شده باشد، مانند مواردی که طلاق به درخواست شوهر انجام شده است، زوجه در مدت عده خود همچنان استحقاق دریافت نفقه را دارد. در اغلب موارد، دادگاه ضمن صدور حکم طلاق رجعی میزان نفقه ایام عده زوجه و نحوه پرداخت آن را نیز تعیین می نماید. اما اگر طلاق به صورت بائن واقع شده باشد، مانند طلاق به درخواست زوجه، زن در مدت عده استحقاق دریافت نفقه را نخواهد داشت.

شایان ذکر است که اگر زن در زمان طلاق باردار باشد، پرداخت نفقه وی تا زمان وضع حمل بر عهده شوهر خواهد بود. در این فرض، تفاوتی ندارد که طلاق زوجین از نوع رجعی بوده است یا بائن.

جرم انگاری ترک انفاق

اهمیت حق زوجه بر دریافت نفقه به میزانی است که قانونگذار در تدوین ماده 53 قانون حمایت خانواده مصوب سال 1391، امتناع شوهر از پرداخت نفقه همسرش در صورت دارا بودن استطاعت مالی را تحت عنوان جرم ترک انفاق جرم انگاری نموده است. به موجب این ماده، اگر مردی در صورت داشتن استطاعت مالی نفقه همسرش را که از وی تمکین می نماید پرداخت نکند، مرتکب جرم ترک انفاق شده است و به علت ارتکاب این جرم به مجازات حبس تعزیری درجه شش (حبس بیش از شش ماه تا دو سال) محکوم خواهد شد.

جرم ترک انفاق از جمله جرایم قابل گذشت و فاقد جنبه عمومی است. بدین معنا که تعقیب کیفری و محکومیت مرتکب جرم ترک انفاق به مجازات مقرر قانونی منوط به شکایت شاکی خصوصی (زوجه) است. چنانچه شاکی خصوصی به هر دلیلی گذشت کرده و از شکایت خود صرف نظر نماید، تعقیب کیفری متهم نیز متوقف خواهد شد.

احکام مربوط به مطالبه نفقه زوجه

چنانچه رابطه زوجیت دائم بین زوجین وجود داشته و زن از همسرش تمکین نماید، وی استحقاق دریافت نفقه را دارد. اگر در چنین شرایطی، شوهر بدون دلیل از پرداخت نفقه همسرش استنکاف نماید، زن می تواند از طریق دادگاه نفقه خود را مطالبه نماید. در واقع، نفقه مانند دینی است که بر ذمه شوهر قرار گرفته است و زوجه مانند دیگر طلبکاران طلب خود را از همسرش مطالبه می نماید. لزوماً مطالبه نفقه همراه با تقدیم دادخواست طلاق نیست. چرا که در بسیاری از موارد زوجه صرفاً به دنبال تأمین حقوق مالی خویش است و قصد برهم زدن زندگی مشترک خود را ندارد.

زوجه می تواند نفقه جاریه (حال حاضر) و ایام گذشته خود را مطالبه نماید. گذشت زمان موجب اسقاط حق زن مبنی بر مطالبه نفقه نمی شود. حتی در صورت گذشت سال های بسیاری از عدم پرداخت نفقه، زن همچنان می تواند نفقه خود را مطالبه نماید. دادگاه نیز با توجه به وضعیت زن حکم الزام زوج به پرداخت نفقه معوقه و جاریه را صادر می نماید. چنانچه شوهر پیش از پرداخت نفقه فوت کند، نفقه همسرش مانند دیگر دیون وی پیش از تقسیم ترکه از محل اموال باقی مانده وی کسر خواهد شد.

در خصوص امکان یا عدم امکان مطالبه نفقه ایام آینده زوجه بین حقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد. گروهی از حقوقدانان معتقدند که صدور حکم دادگاه مبنی بر الزام زوج به پرداخت نفقه زوجه، نفقه ایام آینده وی را نیز شامل می شود. اما برخی دیگر معتقدند که حکم دادگاه مبنی بر الزام زوج به پرداخت نفقه صرفا نفقه ایام گذشته و جاریه زن را شامل می شود و در صورتی که شوهر مجدداً از پرداخت نفقه آینده همسرش استنکاف نماید، زوجه ملزم به طرح دعوای مجدد است.

چگونگی مطالبه نفقه زوجه

زوجه برای مطالبه نفقه معوقه و جاریه خود از طریق قانونی می تواند به دو شکل متفاوت به ترتیب زیر اقدام نماید:

1 . طرح دادخواست حقوقی مطالبه نفقه

همانطور که بیان شد، نفقه زوجه مانند دینی است که بر ذمه شوهر قرار گرفته است. زوجه با طرح دادخواست حقوقی می تواند طلب خود را از شوهر مطالبه نماید. زوجه هم می تواند نفقه خود را در ضمن طرح دادخواست طلاق مطالبه نماید و هم می تواند به موجب دادخواست جداگانه ای و بدون نیاز به طرح دادخواست طلاق نفقه خود را مطالبه نماید.

چنانچه مطالبه نفقه در ضمن دادخواست طلاق مطرح شده باشد، دادگاه خانواده به این موضوع رسیدگی کرده و ضمن صدور حکم طلاق در خصوص میزان و نحوه پرداخت نفقه زوجه نیز تعیین تکلیف می نماید. اما اگر دادخواست مطالبه نفقه جدای از دادخواست طلاق مطرح شود، در صورتی که میزان نفقه تا صد میلیون تومان باشد، دادگاه صلح به این دادخواست رسیدگی می کند و اگر میزان خواسته بیش از صد میلیون تومان باشد، رسیدگی به این دادخواست در صلاحیت دادگاه خانواده قرار می گیرد.

2 . طرح شکایت کیفری ترک انفاق

با توجه به اینکه طبق ماده 53 قانون حمایت خانواده، ترک انفاق از طرف زوج جرم انگاری شده است، زوجه علاوه بر اینکه می تواند برای مطالبه نفقه خود اقدام به طرح دعوای حقوقی نماید، می تواند اقدام به طرح شکایت کیفری از همسرش نیز بنماید. در صورت طرح شکایت کیفری ترک انفاق و اثبات وقوع این جرم در دادسرا و دادگاه، زوج علاوه بر الزام به پرداخت نفقه به مجازات حبس تعزیری درجه شش نیز محکوم خواهد شد.

توجه به این نکته ضروری است که فرایند رسیدگی به شکایات کیفری معمولاٌ زمانبرتر از فرایند رسیدگی به دعاوی حقوقی است. به همین خاطر، طرح دعوای حقوقی مطالبه نفقه معمولاً ساده تر و آسان تر از طرح شکایت کیفری از جرم ترک انفاق است.

مراحل قانونی مطالبه نفقه زوجه

زوجه برای مطالبه نفقه خود از طریق مراجع قانونی بایستی به ترتیب زیر اقدام نماید:

1 . ثبت نام در سامانه ثنا

صرف نظر از اینکه زوجه درصدد طرح دادخواست حقوقی یا شکایت کیفری به منظور مطالبه نفقه خود باشد، ضروری است که در نخستین گام اقدام به ثبت نام در سامانه ثنا و تشکیل پروفایل شخصی خود در این سامانه نماید تا از این طریق بتواند دادخواست حقوقی یا شکایت کیفری خود را به ثبت برساند.

2 . جمع آوری اسناد و مدارک

ضروری است که زوجه هر سند یا مدرکی که نشان دهنده عدم پرداخت نفقه علی رغم تمکین وی از همسرش بوده است را تقدیم دادگاه نماید. چنانچه زن بنا به دلایل موجهی چون وجود خوف ضرر بدنی، مالی و حیثیتی یا ابتلای شوهر به امراض مقاربتی از تمکین امتناع نموده باشد نیز بایستی دلایل کافی برای اثبات وجود چنین شرایطی نیز به دادگاه ارائه نماید.

3 . تهیه و تنظیم دادخواست یا شکوائیه

زوجه در مقام خواهان یا شاکی بایستی خواسته خود را در قالب دادخواست حقوقی و شکایت خود را در قالب یک شکوائیه کیفری تهیه و تنظیم نماید. تهیه دادخواست یا شکوائیه امری تخصصی است و بایستی به صورت اصولی و مستند به مواد قانونی مناسب تهیه شود. به همین خاطر، بهتر است که انجام این مهم به وکیل متخصص سپرده شده یا در انجام آن از مشورت های یک وکیل متخصص استفاده شود.

4 . ثبت دادخواست یا شکوائیه در سامانه ثنا

صرف نظر از اینکه زوجه برای مطالبه نفقه خود اقدام به تهیه دادخواست حقوقی نموده باشد یا شکایت کیفری، بایستی دادخواست یا شکوائیه خود را به انضمام مدارک جمع آوری شده در سامانه ثنا ثبت نماید تا به منظور آغاز فرایند رسیدگی به دادگاه صالح ارجاع شود. به این منظور، زوجه می تواند با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک دادخواست یا شکوائیه خود را در سامانه ثنا به ثبت برساند.

مدارک لازم برای مطالبه نفقه زوجه

صرف نظر از اینکه زوجه برای مطالبه نفقه خود اقدام به طرح دادخواست حقوقی نماید یا شکایت کیفری، موظف است که که دلایل و مدارک کافی برای اثبات وجود رابطه زوجیت دائم و تمکین وی از همسرش را به دادگاه ارائه دهد. از جمله این مدارک می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1 . مدارک هویتی، اعم از شناسنامه و کارت ملی

2 . سند ازدواج (عقدنامه)

3 . شهادت شهود

4 . نظریه کارشناسی

نمونه دادخواست مطالبه نفقه زوجه

مشخصات خواهان (زوجه): ……..

مشخصات خوانده (زوج): ………

اطلاعات وکیل (در صورت وجود): ………

خواسته: مطالبه نفقه معوقه، جاریه و ایام آینده

دلایل و ضمائم: اصل و رونوشت سند ازدواج، سهادت شهود و …

شرح خواسته:

ریاست محترم دادگاه صلح/ دادگاه خانواده شهرستان …….

با عرض سلام و احترام

اینجانب ………………. فرزند …….. به شماره ملی ……. به موجب عقدنامه رسمی شماره …… تنظیم شده در دفترخانه شماره ……. که ضمیمه این دادخواست شده است در تاریخ ………. به عقد ازدواج دائم خوانده محترم آقای ………… درآمده ام. خوانده محترم در زمان عقد ازدواج به موجب شرط ضمن عقدی که در عقدنامه فوق قید شده است، حق تعیین مسکن را به اینجانب واگذار نموده اند. اینجانب و خوانده محترم به مدت ….. سال در منزل استیجاری واقع در ……… که مورد تأیید اینجانب بوده است سکونت نموده ایم. خوانده در تاریخ ……. منزلی واقع در حومه شهر خریداری کرده و از این تاریخ به این منزل نقل مکان کرده است. زندگی در حومه شهر مشکلات بسیاری از جمله رفت و آمد به محل کار را برای بنده و همسرم به دنبال دارد و سکونت در این منزل مورد تأیید اینجانب نیست. فلذا به استناد ماده 1119 قانون مدنی و شرط ضمن عقد مندرج در عقدنامه، اینجانب از نقل مکان به منزل مذکور اجتناب کرده و از تاریخ …… تاکنون در منزل پدرم سکونت نموده ام. از این تاریخ به بعد خوانده محترم علی رغم استطاعت مالی از پرداخت نفقه اینجانب استنکاف نموده است. حال آن که عدم تمکین اینجانب از ایشان به استناد شرط ضمن عقد بوده و مانع دریافت نفقه نخواهد بود.

فلذا به استناد نکات بیان شده و مستند به مواد 1119، 1106، 1107 و 1111 قانون مدنی تقاضای رسیدگی و صدور حکم به الزام خوانده به پرداخت نفقه معوقه، جاریه و ایام گذشته خود را دارم.

با تشکر و تجدید احترام

امضای خواهان

تاریخ

دفاع زوج در مقابل دادخواست مطالبه نفقه زوجه

همانطور که پیش تر بیان شد، استطاعت یا عدم استطاعت مالی شوهر تأثیری در پرداخت نفقه زوجه ندارد. در هر صورت زوج موظف است نفقه زوجه دائمی اش را که از او تمکین می کند پرداخت نماید. با این حال، چنانچه شوهر به ناحق به عنوان خوانده دعوای مطالبه نفقه قرار گیرد می تواند با اثبات یکی از موارد زیر از خود دفاع کرده و ادعای زوجه را رد نماید:

1 . اثبات نشوز (عدم تمکین) زن

شوهر می تواند با ارائه دلایلی چون شهادت شهود ترک زندگی خانوادگی توسط زوجه بدون وجود دلیل موجه را اثبات نماید. در نتیجه این امر، نشوز زوجه در دادگاه اثبات می گردد. اثبات نشوز زوجه موجب اسقاط حق وی بر دریافت نفقه می گردد.

2 . طرح دادخواست اعسار

شوهر در صورت محکومیت به پرداخت نفقه، با طرح دادخواست اعسار می تواند مدعی شود که استطاعت مالی کافی برای پرداخت نفقه را ندارد. اثبات اعسار زوج موجب اسقاط حق زوجه بر دریافت نفقه نمی شود، اما موجبات تعدیل یا تقسیط مبلغ محکوم به را فراهم می آورد و شوهر می تواند نفقه همسرش را طی چند قسط بپردازد.

تفاوت نفقه زوجه و نفقه اقارب

در قانون مدنی علاوه بر نفقه زوجه از نوع دیگری از نفقه تحت عنوان نفقه اقارب نیز صحبت شده است. به موجب مواد 1196، 1197 و 1198 قانون مدنی چنانچه در بین اقارب در خط عمودی (اجداد، پدر و فرزندان) کسی قادر به کار نبوده و برای معیشت خود نیازمند یاری دیگران باشد و فرد دیگری در بین اقارب عمودی وی باشد که استطاعت مالی کافی برای کمک به وی را داشته باشد موظف به پرداخت نفقه این شخص تحت عنوان نفقه اقارب است. برای مثال، اگر پدری نیازمند بوده و توانایی اشتغال را نداشته باشد و فرزندش استطاعت مالی کافی داشته باشد، فرزند موظف به پرداخت نفقه پدر خواهد بود.

با این اوصاف نفقه اقارب و نفقه زوجه ماهیتی متفاوت از یکدیگر دارند. تفاوت این دو به این شرح قابل بررسی است:

1 . نفقه زوجه حقی یکجانبه است و تنها به زوجه تعلق دارد. زوجه تکلیفی به پرداخت نفقه زوج ندارد. اما نفقه اقارب حق و تکلیفی دوجانبه است. چنانچه هر یک از اقارب در خط عمودی نیازمند باشد، دیگر اقارب در صورت استطاعت مالی ملزم به انفاق وی هستند. در نتیجه فرقی ندارد که پدر نفقه فرزند را بپردازد یا اینکه فرزند به پدر نفقه بپردازد.

2 . وجوب پرداخت نفقه اقارب منوط به نیاز مالی نفقه گیرنده و استطاعت مالی انفاق کننده است؛ در صورتی که نیاز مالی زوجه و استطاعت شوهر تأثیری در لزوم پرداخت نفقه زوجه ندارد.

3 . اقارب واجب النفقه امکان مطالبه نفقه معوقه خود را ندارند و صرفاً می توانند نفقه جاریه خود را مطالبه نمایند. اما زوجه می تواند برای دریافت نفقه معوقه خود نیز دعوای مطالبه نفقه طرح نماید.

4 . زوجه در دریافت نفقه بر اقارب واجب النفقه مقدم است. بدین معنا که اگر فردی علاوه بر همسرش خویشاوندان واجب النفقه نیز داشته باشد و تنها توان پرداخت نفقه یکی از آن ها را داشته باشد، ملزم است که نفقه همسرش را پرداخت نماید.

نقش وکیل در مطالبه نفقه زوجه

امتناع شوهر از پرداخت نفقه زوجه دائمی که وظایف زناشویی خود را نیز به نحو احسن ایفاء می نماید، زن را با مشکلات مالی بسیاری روبه رو می نماید. برخی مواقع عدم پرداخت نفقه زوجه به میزانی برای وی دردسرآفرین می شود که او در وضعیت عسر و حرج قرار گرفته و تقاضای طلاق می نماید. صرف نظر از اینکه زوجه خواستار طلاق باشد یا خیر، برای دریافت نفقه خود به عنوان یکی از حقوق مالی نیاز به طرح دادخواست حقوقی یا شکایت کیفری دارد.

طبیعی است که تمام افراد جامعه دانش و اطلاعات حقوقی کافی برای انجام این مهم را ندارند و ممکن است دادخواست یا شکوائیه خود را به صورت غیراصولی تنظیم کرده و نتوانند دلایل کافی برای اثبات ادعای خود را به دادگاه ارائه نمایند. این در حالی است که زوجه با کمک یک وکیل متخصص هم می تواند دادخواست یا شکوائیه خود را به صورت اصولی تنظیم نماید و هم می تواند دلایل کافی برای اثبات ادعای خود و دریافت حقوق قانونی خویش در دادگاه ارائه نماید.

در بسیاری از موارد ممکن است که زن و شوهر در منزل مشترکی سکونت داشته باشند، اما شوهر از تأمین دیگر نیازهای همسرش اجتناب نماید. در چنین مواردی، به علت زندگی مشترک زوجین با یکدیگر، اثبات عدم پرداخت نفقه در دادگاه امر دشواری است. این در حالی است که با کمک و مشورت یک وکیل متخصص حتی در چنین فروضی نیز می توان عدم پرداخت نفقه را در دادگاه ثابت کرده و حکم الزام زوج به پرداخت نفقه را دریافت نمود.

به منظور آشنایی با رویه قضایی مطالبه نفقه زوجه می توانید نمونه آراء قضایی مربوطه را از اینجا مشاهده نمایید.

سخن پایانی

نفقه به معنای تهیه و تأمین کلیه نیازهای مالی زوجه از جمله مسکن، خوراک، پوشاک و غیره توسط شوهر حقی است که قانونگذار برای هر زوجه دائمی که اقدام به ایفای وظایف زناشویی اش می نماید در نظر گرفته است. سکونت زن و شوهر در یک منزل مشترک نشان دهنده تمکین زن از همسرش است. در چنین شرایطی مرد ملزم به پرداخت نفقه زوجه است. در صورت امتناع شوهر از پرداخت نفقه زوجه، زن می تواند از طریق مراجعه به دادگاه نفقه خود را مطالبه نماید.

عدم پرداخت نفقه زوجه ماهیتی دوگانه دارد. از یک طرف، نفقه زوجه دینی است که بر ذمه شوهر قرار گرفته است و برای مطالبه این دین می تواند اقدام به طرح دعوای حقوقی نماید. از طرف دیگر، ترک انفاق به موجب ماده 53 قانون حمایت خانواده جرم انگاری شده و برای مرتکب آن مجازات حبس تعریف شده است. زوجه می تواند با توجه به شرایط و اوضاع و احوال موجود با طرح دادخواست حقوقی یا شکایت کیفری به شرحی که توضیح داده شد نفقه خود را مطالبه نماید.