سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا: بررسی کامل + نمونه شکوائیه
در حقوق کیفری ایران، سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا یکی از جرائم مهم در زمینه اسناد است. فرض کنید آقای «الف» یک برگ چک رو امضا می کند اما مبلغ و تاریخ آن را نمی نویسد. سپس این چک را به آقای «ب» می دهد و می گوید:« این چک برای فلان کاره، بعداً مبلغشو با هماهنگی من بنویس.»اما آقای «ب» بدون اطلاع و برخلاف خواسته ی آقای «الف»، یک مبلغ خیلی بالاتر وارد می کند و چک را نقد می کند. عمل فرد «ب» با وجود سایر شرایط می تواند مصداق جرم «سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا» باشد.
تعریف جرم سوءاستفاده از سفید امضا یا سفید مهر
سفید مهر یا سفید امضا یعنی شخصی به دیگری کاغذی را می دهد که امضا یا مهر شده است، ولی نوشته ای در آن وجود ندارد یا کامل نیست. اگر آن شخص از این اعتماد سوءاستفاده کند و نوشته ای برخلاف رضایت دارنده امضا یا مهر وارد کند، مرتکب جرم شده است و طبق ماده 673 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات محکوم می گردد.
مقایسه جرم سوءاستفاده از سفید امضا یا سفید مهر با جرائم مشابه
جرم سوءاستفاده از سفید امضا یا سفید مهر، خیانت در امانت و جعل از حیث عناصر تشکیل دهنده، نحوه ی ارتکاب و نوع حمایت قانونی تفاوت هایی اساسی با یکدیگر دارند. در جرم سوءاستفاده از سفید امضا یا سفید مهر، موضوع اصلی آن است که شخصی به طور قانونی و بر مبنای اعتماد، برگه ای را که تنها مهر یا امضای آن موجود است و فاقد متن می باشد، در اختیار دارد، اما با سوءاستفاده از این اعتماد، بر خلاف توافق یا انتظار، نوشته ای بر روی آن درج می کند یا از آن بهره برداری خلاف مقصود می نماید. قانونگذار این عمل را در ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) جرم انگاری کرده است.
1. مقایسه با خیانت در امانت
در مقابل، خیانت در امانت ناظر بر حالتی است که مالی (اعم از سند، مال منقول یا غیرمنقول) به امانت به شخصی سپرده می شود و او برخلاف قرارداد یا عرف، آن مال را تصاحب یا تلف می کند یا از آن استفاده ای غیرمجاز به عمل می آورد. مبنای این جرم نیز سوءاستفاده از اعتماد است، اما موضوع آن گسترده تر بوده و محدود به سفید امضا یا سفید مهر نمی شود. خیانت در امانت بر اساس ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) جرم تلقی شده است.
2. مقایسه با جعل
اما در جعل، موضوع متفاوت است. در اینجا فرد با علم و قصد قبلی، به طور متقلبانه اقدام به ساخت یا تغییر سند، نوشته، مهر یا امضا به ضرر دیگری می کند و از این طریق، قصد فریب دیگران را دارد. جعل به معنای ایجاد یا تحریف حقیقت در سند است. قانونگذار در ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) جعل را جرم دانسته است.
نتیجه آنکه، در سوءاستفاده از سفید امضا، اعتماد بر امضای سپرده شده و استفاده ی نابجا از آن مورد تعرض قرار می گیرد؛ در خیانت در امانت، اصل مال یا سند امانی موضوع جرم است؛ و در جعل، تمرکز بر ایجاد یا تغییر تقلبی اسناد و نوشته ها به منظور فریب می باشد. بنابراین، هر سه جرم ناظر به صیانت از اعتماد عمومی هستند، اما از حیث شیوه ی ارتکاب و گستره ی موضوع تفاوت های مشخصی با یکدیگر دارند.
فرض کنید شخص الف، یک برگه ی سفید با امضای شخص ب را برای انجام یک کار مالی ساده (مثلاً گرفتن وام) دریافت می کند. اگر الف به جای انجام کار توافق شده، بر روی همان برگه قراردادی بنویسد که طبق آن شخص ب ظاهراً خانه اش را به او فروخته است و بعد با این سند ادعای مالکیت کند، این عمل سوءاستفاده از سفیدامضا محسوب می شود، چون امضا واقعی است ولی نوشته سوءاستفاده آمیز بعداً درج شده. اگر الف اصلاً آن برگه را نگه دارد یا نابود کند یا به قصد ضرر زدن از آن استفاده دیگری کند که خارج از توافق اولیه است (مثلاً آن را گرو بگذارد یا بفروشد)، این عمل خیانت در امانت خواهد بود. چرا که الف برگه ی امانی را برخلاف قصد توافق شده تصرف یا نابود کرده است. حال اگر الف خودش بدون داشتن هیچگونه برگه یا امضایی، یک سند جعلی درست کند و مثلاً امضای ب را جعل کند و سند فروش خانه را از پایه اختراع کند، این عمل جعل است. زیرا امضای واقعی وجود نداشته و الف سندی ساختگی از ابتدا تهیه کرده است.
| جرم | توضیح |
| سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا | امضای واقعی هست، نوشته سوءاستفاده آمیز بعداً اضافه شده. |
| جعل | برگه یا سند واقعی بوده، ولی برخلاف اعتماد، به ضرر مالک اصلی مصرف یا نابود شده. |
| خیانت در امانت | سند یا امضا از ابتدا جعلی و ساختگی بوده، بدون هیچ پایه ی واقعی. |
ارکان جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا
این جرم هم مانند هر جرم دیگری دارای سه رکن اصلی است: رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی.
۱. رکن قانونی
تعریف قانونی این جرم در ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) آمده است: « هرکس از سفید مُهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست آو رده سوء استفاده نماید به شش ماه تا یک سال و شش ماه حبس محکوم خواهد شد.»
۲. رکن مادی
رکن مادی در هر جرم، یعنی رفتار فیزیکی قابل مشاهده ای که جرم را محقق می کند. در اینجا رکن مادی سه جزء اصلی دارد:
الف) موضوع جرم:
موضوع جرم برگه ای که حاوی مهر یا امضا است اما متن یا مفاد ندارد که برگه می تواند رسمی یا عادی باشد، و مهر یا امضا باید واقعی باشد (نه جعلی).
ب) رفتار فیزیکی (فعل مجرمانه):
سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا یعنی نوشتن مطالب خلاف توافق یا خلاف امانت بر روی آن و یا اینکه استفاده از آن بر خلاف هدفی که برای آن سپرده شده است، می باشد.
ج) رابطه ی سببیت:
باید بین رفتار سوءاستفاده آمیز و ورود ضرر به صاحب مهر یا امضا، رابطه مستقیم وجود داشته باشد. یعنی سوءاستفاده باید باعث ضرر مادی یا معنوی به دارنده سفیدامضا یا سفیدمهر شود.
۳. رکن معنوی
در حقوق کیفری، رکن معنوی یعنی قصد و نیت مجرمانه ی مرتکب. در این جرم، رکن معنوی شامل دو بخش می شود: سوءنیت عام _ سوءنیت خاص
الف) سوءنیت عام: آگاهی و علم مرتکب به اینکه انجام چنین عملی جرم است و قصد انجام آن عمل مجرمانه.
ب) سوءنیت خاص: داشتن قصد بردن نفع نامشروع یا ایجاد ضرر به دیگری از طریق استفاده از این سفیدامضا یا سفیدمهر، یعنی شخص باید اراده ی بهره برداری نامشروع یا ضرر زدن به طرف مقابل را داشته باشد.
*چند نکته ی تکمیلی مهم:
– اگر سفیدامضا یا سفیدمهر به طور غیرمجاز و بدون رضایت هم به دست آمده باشد (مثلاً سرقت یا کلاهبرداری)، باز هم سوءاستفاده از آن مشمول همین جرم است.
– این جرم، مطلق است: یعنی صرف سوءاستفاده، حتی اگر ضرری هم وارد نشده باشد، جرم تحقق پیدا می کند.
-اگر شخصی بدون سوءنیت خاص فقط اشتباهی چیزی روی برگه سفید بنویسد، ممکن است مسئولیت کیفری نداشته باشد.
مجازات جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا
طبق ماده 673 قانون مجازات اسلامی، هرکس از سفید مُهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست آو رده سوء استفاده نماید به شش ماه تا یک سال و شش ماه حبس محکوم خواهد شد.
سوءاستفاده کارفرما از سفید مهر یا سفید امضا
کارفرمایان در راستای تضمین حسن اجرای تعهدات کارگران و کارکنان، مبادرت به اخذ اسنادی نظیر چک یا سفته از ایشان می نمایند. چنانچه کارفرما با سوءنیت در مفاد این اسناد دخل و تصرف نموده و مطالبی را برخلاف منافع صادرکننده در آن ها درج کند، عمل وی مشمول عنوان مجرمانه «سوءاستفاده از سفید امضاء یا سفید مهر» خواهد بود. همچنین در صورتی که کارفرما از استرداد اسناد مذکور به صاحب آن ها امتناع ورزد، رفتار وی از مصادیق جرم «خیانت در امانت» محسوب می شود.
*نکته مهم: به منظور جلوگیری از بروز خسارات احتمالی، توصیه می شود: اولاً از امضاء یا ممهور نمودن هرگونه سند بدون مطالعه کامل مفاد آن خودداری گردد؛ثانیاً به هیچ عنوان اسناد دارای سفید امضاء یا سفید مهر به اشخاص تحویل نگردد.
نحوه شکایت از جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا
۱ . ثبت نام در سامانه ثنا
ثبت هر شکوائیه و تعقیب و پیگیری شکایت مربوطه، منوط به دارا بودن پروفایل شخصی در سامانه ثناست. هر شخص حقیقی با استفاده از کد ملی خود می تواند در این سامانه ثبت نام کرده و از این طریق شکایات خود را به ثبت برساند.
۲. جمع آوری مدارک و مستندات
پیش از تنظیم شکایت، لازم است که دلایل و مدارک کافی را جمع آوری کنید. هرچه اسناد شما قوی تر باشند، احتمال موفقیت در شکایت بیشتر خواهد بود. انواع مدارک قابل ارائه:
الف) مدارک اثبات وجود سند سفیدمهر یا سفیدامضا
اصل سند: ارائه ی سندی که سوءاستفاده از آن شده است.
کارشناسی خط و امضا: استفاده از نظر کارشناس رسمی دادگستری برای تشخیص اینکه امضا یا مهر متعلق به شاکی است و متن بعداً اضافه شده.
اظهارنامه رسمی: اگر سندی توسط شاکی قبلاً اظهارنامه شده باشد یا وجود آن در معاملات اثبات شده باشد.
ب) مدارک اثبات امانی بودن سند
شهادت شهود: افرادی که بر تحویل سند به صورت امانی آگاهی دارند.
مکاتبات یا پیام ها: پیامک، ایمیل یا مکاتباتی که دلالت بر تحویل امانی سند دارد.
قرارداد یا توافق کتبی: اگر هنگام تحویل سند قراردادی نوشته شده که تصریح کند سند امانی است.
سابقه روابط طرفین: گاهی نوع روابط کاری، خانوادگی یا تجاری طرفین نشان دهنده ی تحویل امانی سند است.
ج) مدارک اثبات سوءاستفاده
کارشناسی اصالت متن: تطبیق دست خط نویسنده ی متن با دست خط متهم برای اثبات نگارش غیرمجاز.
اظهارات و دفاعیات متهم: تناقضات یا اعترافات در طول رسیدگی می تواند سوءاستفاده را ثابت کند.
مدارک تکمیلی: اسنادی که نشان دهد سند در راستای اهدافی برخلاف توافق اولیه استفاده شده (مثل تنظیم قرارداد صوری، دریافت پول ناحق و…).
کارشناسی جرم شناسی اسناد: مثل بررسی جوهر، نوع قلم، قدمت نگارش، تفاوت های فنی بین امضا و نوشته.
۳. تنظیم شکواییه
پس از جمع آوری مدارک، باید شکواییه تنظیم کنید. شکوائیه باید شامل اطلاعات زیر باشد:
مشخصات شاکی (نام، نام خانوادگی، شماره ملی، آدرس و شماره تماس)
مشخصات متهم (اگر شناخته شده است)
شرح دقیق ماجرا: شامل زمان، مکان، نحوه انجام جرم
دلایل و مستندات: باید همه مدارک موجود را به شکواییه ضمیمه کنید.
درخواست شاکی: تعقیب کیفری مشتکی عنه، رسیدگی قضایی و مجازات ایشان وفق ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی و جبران خسارات وارده
۴ . ثبت شکوائیه در سامانه ثنا
مرحله پایانی ثبت شکایت از جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا ، ثبت شکوائیه مربوطه در سامانه ثناست. به این منظور، شخص شاکی می تواند پس از تنظیم شکوائیه، با در دست داشتن شکوائیه مربوطه به انضمام اسناد و مدارک جمع آوری شده به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک مراجعه کرده و از این طریق، شکوائیه خود را در سامانه ثنا به ثبت برساند.
نمونه شکوائیه سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا
بسمه تعالی
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان…
با سلام و احترام؛
اینجانب،
مشخصات شاکی:
نام و نام خانوادگی: …
نام پدر: …
شماره ملی: …
شماره تماس: …
نشانی کامل: …
مشخصات مشتکی عنه:
نام و نام خانوادگی: …
نام پدر: …
شماره ملی: …
نشانی: …
موضوع شکایت: سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا موضوع ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)
شرح شکواییه:
احتراماً به استحضار می رساند:
اینجانب به علت اعتماد و به صورت امانی، یک/چند برگ سفید دارای مهر/امضای خود را به مشتکی عنه تحویل دادم به این قصد که در موارد خاص و محدود از آن استفاده شود. متأسفانه مشتکی عنه با سوءاستفاده از اعتماد و بدون اطلاع و رضایت اینجانب، اقدام به درج مطالبی مغایر با توافق اولیه نموده و از سند مذکور به ضرر اینجانب بهره برداری کرده است. بدین ترتیب رفتار مشتکی عنه منطبق با عنوان مجرمانه ی سوءاستفاده از سفیدمهر/سفیدامضا بوده و مستند به ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مستوجب تعقیب کیفری می باشد.
دلایل و مستندات شکایت:
- ارائه ی اصل سند مورد سوءاستفاده
- نظریه ی کارشناسی خط و امضا (در صورت نیاز)
- شهادت شهود (در صورت وجود)
- پرینت مکاتبات، پیامک ها یا مدارک دیگر دال بر امانی بودن سند
- هرگونه مدرک اضافی مرتبط
خواسته یا تقاضای شاکی:
با توجه به شرح فوق، تقاضای تعقیب کیفری مشتکی عنه، رسیدگی قضایی و مجازات ایشان وفق ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی و جبران خسارات وارده را دارم.
با احترام
[نام و نام خانوادگی شاکی] [تاریخ] [امضاء]مراحل رسیدگی به شکایت از جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا
در مواردی که شکوائیه ای مبنی بر وقوع جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا در سامانه ثنا به ثبت برسد و یا اینکه ضابطین قضایی وقوع جرم را کشف نمایند، رسیدگی به این جرم مانند دیگر جرایم کیفری در چهار مرحله به ترتیب زیر انجام خواهد شد:
۱ . ارجاع پرونده به دادسرا
دادسرا وظیفه انجام تحقیقات مقدماتی پیرامون جرم مربوطه را به عهده دارد. در موارد ارتکاب جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا، دادسرای عمومی و انقلاب متولی انجام این امر خواهد شد. دادسرا موظف است با انجام و تکمیل تحقیقات مقدماتی، صحت وقوع این جرم و صحت انتساب این جرم به شخص متهم را احراز نماید. این نهاد وظیفه رسیدگی ماهوی و صدور حکم را بر عهده ندارد.
چنانچه دادسرا صحت وقوع جرم و انتساب آن به شخص متهم را احراز نماید، با صدور قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست، رسیدگی به پرونده در مرحله بعدی آغاز خواهد شد. در غیر این صورت، با صدور قرار منع تعقیب، فرایند رسیدگی در همان مرحله دادسرا خاتمه خواهد یافت.
برای آگاهی از وظایف و اختیارات دادسرا می توانید به مقاله ی«دادسرا چیست؟ بررسی کامل وظایف و اختیارات دادسرا» مراجعه بفرمایید.
۲ . ارجاع پرونده به دادگاه (رسیدگی بدوی)
پس از تکمیل تحقیقات مقدماتی در دادسرا، دادگاه کیفری۲ وظیفه رسیدگی به پرونده شکایت از جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا را بر عهده خواهد داشت. قاضی دادگاه کیفری۲ از طریق تشکیل جلسات رسیدگی، بررسی اسناد و مدارک موجود و استماع اظهارات طرفین رسیدگی ماهوی به پرونده را آغاز نموده و در پایان حکم نهایی مبنی بر برائت یا محکومیت متهم را صادر خواهد نمود.
۳ . اعتراض به حکم دادگاه
این جرم به دلیل اینکه دارای مجازات تعزیری درجه ۶ است، حکم صادره آن از جانب قاضی در مرحله بدوی می تواند مورد اعتراض در مرحله تجدیدنظرخواهی قرار گیرد. هر یک از شاکی یا متهم که نسبت به حکم صادره اعتراض داشته باشند، می توانند اعتراض خود را در مهلت مقرر تقدیم دادگاه تجدیدنظر استان نمایند تا مورد تجدیدنظرخواهی قرار گیرد.
۴ . اجرای حکم
چنانچه رأی دادگاه در هر یک از مراحل بدوی یا تجدیدنظر خواهی قطعی شود و رأی قطعی دال بر محکومیت متهم و اجرای مجازات باشد، حکم مربوطه نیازمند اجراست. اجرای احکام صادره از دادگاه ها در صلاحیت واحد اجرای احکام دادسرا قرار گرفته است. در نتیجه، حکم قطعی دادگاه به واحد اجرای احکام دادسرا ارجاع می شود و این نهاد متولی اجرای حکم خواهد شد.
دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا
این جرم به دلیل اینکه دارای مجازات تعزیری درجه ۶ است، در صلاحیت دادگاه کیفری ۲ می باشد. امّا برای شکایت ابتدا باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکایت را ثبت کنید. بعد از ثبت شکایت، پرونده به شعبه دادیاری یا بازپرسی در دادسرا ارجاع داده می شود.
نحوه ی اثبات جرم سوءاستفاده از سفیدمهر یا سفیدامضا
در پرونده های مربوط به سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا، شاکی باید سه چیز را اثبات کند:
- وجود سند سفید همراه با مهر یا امضای معتبر
- امانی بودن سند (تحویل بر اساس اعتماد)
- سوءاستفاده متهم (نوشتن یا استفاده نادرست برخلاف امانت)
دادگاه بدون اثبات همزمان این سه موضوع حکم به محکومیت متهم صادر نمی کند. بنابراین نحوه ی اثبات شامل طی کردن چند مرحله ی مشخص با استفاده از مدارک و شیوه های قانونی است.
۱. اثبات وجود سند سفید مهر یا سفید امضا
اول باید ثابت شود که اصلاً سندی با امضا یا مهر شاکی وجود داشته است.
*روش اثبات:
- ارائه ی اصل سند به دادگاه (یا تصویر معتبر آن در صورت نبود اصل).
- درخواست کارشناسی خط و امضا از دادگاه (کارشناس بررسی می کند که امضا یا مهر متعلق به شاکی است و متن بعداً نوشته شده).
- شهادت شهود یا اشخاص ثالثی که سند سفید را دیده اند.
نکته: اگر امضا یا مهر از ابتدا جعلی باشد، موضوع از سوءاستفاده جدا شده و وارد جرم جعل می شود.
۲. اثبات امانی بودن سند
بعد از اثبات وجود سند، باید نشان دهید که این سند به صورت امانت نزد متهم بوده است.
*روش اثبات:
- ارائه ی اسناد یا پیام هایی که تحویل امانی سند را نشان می دهد (مثلاً پیامک، ایمیل، قرارداد، دست نوشته).
- شهادت افرادی که شاهد تحویل امانی بوده اند (مثلاً کارمندان، همکاران، یا اشخاص ثالث).
- استناد به عرف یا سابقه ی روابط دو طرف (مثلاً رابطه ی وکیل و موکل، کارفرما و کارگر که ماهیتاً مبتنی بر امانت است).
نکته: اگر نتوانید امانی بودن سند را ثابت کنید، جرم سوءاستفاده اثبات نمی شود.
۳. اثبات سوءاستفاده از سند
آخرین گام این است که نشان دهید متهم بدون اجازه و برخلاف توافق یا عرف، از سند استفاده کرده است.
*روش اثبات:
- درخواست کارشناسی خط برای تطبیق دست خط متن اضافه شده با دست خط متهم.
- اثبات تناقضات یا اظهارات غیرمنطقی متهم در جلسه ی بازجویی و دادگاه.
- ارائه ی مدارکی که نشان دهد متهم با استفاده از سند اقدام به عمل حقوقی (مثل فروش مال، صدور چک، یا انتقال حق) برخلاف خواسته ی شاکی کرده است.
- استفاده از کارشناسی فنی (بررسی جوهر، نوع قلم، زمان تحریر متن نسبت به امضا).
نکته: سوءاستفاده باید بدون اجازه ی صاحب مهر یا امضا و به ضرر وی باشد. اگر صاحب سند اجازه ی تکمیل داده باشد، جرم منتفی می شود.
قابل گذشت یا غیرقابل گذشت بودن جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا
برای اینکه جرمی قابل گذشت باشد، باید در قانون به آن تصریح شود. از آنجا که در بین جرایمی که ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی آن ها را جرایم قابل گذشت دانسته است، این جرم وجود دارد؛ بنابراین باید آن را قابل گذشت دانست. جرم قابل گذشت یعنی جرمی که برای پیگیری و تعقیب متهم آن نیاز به شکایت شاکی خصوصی است و گذشت شاکی، تعقیب متهم را منتفی می کند.
نهاد های ارفاقی در جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا
جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا یکی از جرایم علیه اموال و اسناد است که در نظام حقوقی ایران دارای ضمانت اجرای کیفری می باشد. با توجه به سیاست های کیفری جدید، در برخی موارد امکان اعمال تخفیف در مجازات یا استفاده از نهادهای ارفاقی مانند تعلیق اجرای مجازات، تعویق صدور حکم، آزادی مشروط، نظام نیمه آزادی، نظارت الکترونیکی و مجازات های جایگزین حبس برای مرتکبان این جرم وجود دارد که در ادامه تک به تک بررسی خواهیم کرد.
۱. تخفیف مجازات
طبق ماده ۳۷ قانون مجازات اسلامی، دادگاه می تواند در شرایط خاص مجازات مرتکب را تخفیف دهد. شرایطی که تخفیف شامل آن می شود در ماده ۳۸ همین قانون به این شکل آمده است:
- گذشت شاکی یا مدعی خصوصی
- همکاری موثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان، تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن
- اوضاع و احوال خاص موثر در ارتکاب جرم، از قبیل رفتار یا گفتار تحریک آمیز بزه دیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتکاب جرم
- اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار موثر وی درحین تحقیق و رسیدگی
- ندامت، حسن سابقه و یا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری
- کوشش متهم به منظور تخفیف آثار جرم یا اقدام وی برای جبران زیان ناشی از آن
- خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج زیانبار جرم
- مداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم
چنانچه یکی از شرایط مذکور وجود داشته باشد، دادگاه می تواند مجازات فرد متهم به سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا را به حبس درجه۷ یا درجه ۸ ( که به مجازات جایگزین حبس تبدیل می شود) یا جزای نقدی درجه ۶ (جزای نقدی بیش از ۲۰۰/۰۰۰/۰۰۰ تا ۸۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال) تبدیل کند.
درجات مجازات های تعزیری با آخرین اصلاحیه جدید سال ۱۴۰۳
برای آگاهی بیشتر در مورد اعمال تخفیف در جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا می توانید به مقاله ی« تخفیف و تبدیل حبس: شرایط قانونی و نمونه درخواست» مراجعه بفرمایید.
۲. تعلیق اجرای مجازات
مطابق ماده ۴۶ قانون مجازات اسلامی، دادگاه می تواند در صورت وجود شرایطی که در ماده ۴۰ همین قانون آمده است، اجرای مجازات برخی جرایم را برای مدت معینی تعلیق کند. در جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا، در صورت وجود جهات تخفیف، پیش بینی اصلاح مرتکب، جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران و فقدان سابقه کیفری موثر دادگاه می تواند اجرای مجازات را به تعلیق درآورد.
۳. تعویق صدور حکم
طبق ماده ۴۰ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که شرایط تعویق مهیا باشد (وجود جهات تخفیف، پیش بینی اصلاح مرتکب، جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران و فقدان سابقه کیفری موثر)، دادگاه می تواند صدور حکم در مورد جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا را برای مدت مشخصی به تعویق بیندازد.
۴. آزادی مشروط
بر اساس ماده ۵۸ قانون مجازات اسلامی، اگر محکوم علیه حداقل یک سوم از مجازات حبس خود را گذرانده باشد و در صورت وجود شرایطی( محکوم در مدت اجرای مجازات همواره از خود حسن اخلاق و رفتار نشان دهد، حالات و رفتار محکوم نشان دهد که پس از آزادی، دیگر مرتکب جرمی نمی شود، به تشخیص دادگاه محکوم تا آنجا که استطاعت دارد ضرر و زیان مورد حکم یا مورد موافقت مدعی خصوصی را بپردازد یا قراری برای پرداخت آن ترتیب دهد، محکوم پیش از آن از آزادی مشروط استفاده نکرده باشد) می تواند مشمول آزادی مشروط شود. در جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا ، چنانچه مرتکب در طول دوران تحمل مجازات حسن رفتار نشان دهد، امکان آزادی مشروط برای او وجود دارد.
۵. نظام نیمه آزادی
بر اساس ماده ۵۷ قانون مجازات اسلامی، دادگاه می تواند مشروط به گذشت شاکی و سپردن تامین مناسب و تعهد به انجام یک فعالیت شغلی، حرفه ای، آموزشی، حرفه آموزی، مشارکت در تداوم زندگی خانوادگی یا درمان اعتیاد یا بیماری که در فرآیند اصلاح یا جبران خسارت وارد بر بزه دیده موثر است، محکوم را با رضایت خود او، تحت نظام نیمه آزادی قرار دهد. این نظام معمولاً در جرایم با مجازات های سبک تر مثل جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا اجرا می شود.
۶. نظارت الکترونیکی
طبق ماده ۶۲ قانون مجازات اسلامی در جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا ، دادگاه می تواند در صورت وجود شرایط مقرر در تعویق مراقبتی(یعنی وجود جهات تخفیف، پیش بینی اصلاح مرتکب، جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران و فقدان سابقه کیفری موثر) محکوم به حبس را با رضایت وی در محدوده مکانی مشخص تحت نظارت سامانه (سیستم)های الکترونیکی قرار دهد.
۷. مجازات های جایگزین حبس
طبق مواد ۶۴ تا ۸۷ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که جرم ارتکابی دارای شرایط اعمال مجازات جایگزین باشد، دادگاه می تواند مجازات هایی مانند: خدمات عمومی رایگان، پرداخت جزای نقدی و… را اعمال کند.
برای آگاهی در مورد مجازات های جایگزین حبس در جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا می توانید به مقاله ی« تخفیف و تبدیل حبس: شرایط قانونی و نمونه درخواست» مراجعه بفرمایید.
مرور زمان کیفری در جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا
مرور زمان یکی از نهادهای حقوق کیفری است که باعث از بین رفتن تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات در صورت گذشت مدت مشخصی می شود. این نهاد در قانون مجازات اسلامی به سه نوع تقسیم می شود:
۱. مرور زمان تعقیب
مطابق ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، اگر از زمان ارتکاب جرم تا پایان مهلت قانونی تعقیب آغاز نشود، حق تعقیب جرم از بین می رود. مدت مرور زمان تعقیب برای جرم تحصیل مال از طریق نامشروع که تعزیری درجه شش محسوب می شود، ۵ سال است. برای مثال، اگر فردی در سال ۱۳۹۵ مرتکب این جرم شده باشد و تا سال ۱۴۰۰ تعقیب نگردد، دیگر امکان تعقیب وی وجود ندارد.
۲. مرور زمان صدور حکم
اگر تعقیب آغاز شود ولی در مدت مشخصی حکمی صادر نشود، مرور زمان باعث از بین رفتن امکان صدور حکم می شود. مطابق ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، این مدت برای جرایم تعزیری درجه شش، ۵ سال است. برای نمونه، اگر فردی در سال ۱۳۹۵ تحت تعقیب قرار گرفته باشد ولی تا سال ۱۴۰۰ حکمی صادر نشود، امکان صدور حکم از بین می رود.
۳. مرور زمان اجرای حکم
اگر پس از صدور حکم قطعی، مجازات در مدت قانونی اجرا نشود، مرور زمان اجرای حکم اعمال می شود. مطابق ماده ۱۰۷ قانون مجازات اسلامی، در این جرم در صورتی که از تاریخ قطعیت حکم، ۷ سال بگذرد و مجازات اجرا نشود، دیگر امکان اجرای آن وجود ندارد. برای مثال، اگر فردی در سال ۱۳۹۵ محکوم به شش ماه حبس شده باشد ولی تا سال ۱۴۰۲ حکم اجرا نشود، دیگر امکان اجرای آن وجود ندارد.
برای آگاهی بیشتر در مورد مرور زمان کیفری به مقاله ی:« مرور زمان کیفری: بررسی کامل + نمونه لایحه» مراجعه کنید.
نقش وکیل در پرونده های سوءاستفاده از سفید امضا یا سفید مهر
در دعاوی کیفری ناشی از سوءاستفاده از سفید امضا یا سفید مهر، حضور وکیل دادگستری به عنوان نماینده حقوقی طرفین دعوی (اعم از شاکی یا متهم) نقشی اساسی و تعیین کننده ایفا می کند.
۱. بررسی ماهیت و تشخیص عنوان مجرمانه
وکیل مکلف است در مرحله نخست، با بررسی مستندات موجود، احراز نماید که:
- موضوع پرونده واقعاً مشمول عنوان مجرمانه ی سوءاستفاده از سفید امضا یا سفید مهر می شود یا خیر.
- احتمال تطبیق رفتار ارتکابی با عناوین کیفری دیگر مانند خیانت در امانت، جعل، یا کلاهبرداری وجود دارد یا خیر.
۲. تحلیل ارکان قانونی جرم
وکیل با توجه به عناصر سه گانه جرم (عنصر مادی، معنوی و قانونی)، صحت وقوع جرم را بررسی می کند:
- گرفتن سفید امضا یا سفید مهر به صورت مجاز و رضایت آمیز.
- استفاده غیرمجاز از آن برخلاف اذن یا توافق قبلی.
- احراز سوءنیت متهم در سوءاستفاده و ورود ضرر به صاحب امضا یا مهر.
۳. جمع آوری و ارائه دلایل و مستندات
وکیل با تکیه بر اصول دادرسی عادلانه، اقدام به گردآوری ادله ی اثبات دعوا می نماید.
۴. تنظیم شکواییه یا دفاعیه تخصصی
وکالت از شاکی: وکیل با تنظیم شکواییه ی مستدل، شرح ماوقع را ارائه و دلایل اثباتی را تبیین می کند و تقاضای تعقیب کیفری و جبران خسارات می نماید.
وکالت از متهم: وکیل با تنظیم لایحه دفاعیه، به انکار یا تردید در صحت وقوع جرم پرداخته، به دفاع از موکل در برابر اتهامات وارد شده اقدام می کند.
۵. حضور در مراحل مختلف دادرسی
در فرآیند تحقیقات مقدماتی (در دادسرا)، وکیل با حضور در جلسات بازپرسی، طرح سوالات فنی و ارائه دفاعیات شکلی و ماهوی از حقوق موکل خود صیانت می کند. در جلسات دادگاه کیفری، وکیل با ایراد دفاعیات فنی، تلاش در اثبات دعوی موکل یا رد ادعاهای طرف مقابل دارد.
۶. استفاده از ایرادات شکلی و ماهوی
وکیل باید ضمن رصد مستمر جریان دادرسی، در صورت وجود نواقص قانونی مانند: عدم تحقق شرایط تحقق جرم، ایراد در صلاحیت مرجع رسیدگی کننده، فقدان دلیل کافی بر وقوع جرم، یا تحقق مرور زمان تعقیب یا مجازات، ایرادات را در جهت دفاع از موکل خود مطرح نماید.
۷. مذاکره و انجام سازش
در راستای سیاست های قضایی مبتنی بر حل و فصل مسالمت آمیز دعاوی، وکیل می تواند از طریق برگزاری مذاکرات و تنظیم توافق نامه های صلح و سازش، از ادامه روند کیفری جلوگیری نموده یا موجبات تخفیف در مجازات را فراهم نماید.
۸. طرح دعاوی حقوقی مرتبط
در مواردی که سوءاستفاده از سفید امضا یا سفید مهر منجر به ایجاد آثار حقوقی مانند انتقال مال یا تعهد مالی شده باشد، وکیل می تواند:
دادخواست ابطال سند یا ابطال معامله ناشی از سوءاستفاده، دادخواست مطالبه ی خسارات وارده بر موکل را تقدیم نماید.
۹. اعتراض به آراء
در صورت صدور رأی غیرمطلوب علیه موکل، وکیل موظف است با تنظیم لایحه ی اعتراض، در مهلت های مقرر قانونی، نسبت به رأی صادره تجدیدنظرخواهی، فرجام خواهی یا در صورت وجود شرایط قانونی، تقاضای اعاده دادرسی نماید.
کلام آخر
جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا، جرمی است که با سوءاستفاده از اعتماد افراد، با قصد ایجاد ضرر یا کسب منفعت، و با استفاده نادرست از برگه ای که فقط مهر یا امضا دارد، محقق می شود و قانونگذار آن را به صراحت جرم انگاری کرده است.
وکیل سوال – مرجع تخصصی مشاوره و خدمات حقوقی
وکیل سوال یک پلتفرم تخصصی در حوزه مشاوره و خدمات حقوقی است که تحت مدیریت خانم ام البنین تنکابنی رضایی فعالیت می کند. هدف ما ارائه اطلاعات حقوقی دقیق و ارائه خدمات تخصصی وکالت در زمینه های مختلف، از جمله دعاوی کیفری و حقوقی، امور قراردادی، جرایم سایبری، دعاوی ارزی و مالی، وکالت در امور ثبتی و ملکی است.
اگر به دنبال تنظیم وکالت نامه ای جامع و بی نقص هستید، وکیل سوال با دانش تخصصی و تجربه حقوقی گسترده، همراه شما خواهد بود.
همین حالا مشاوره بگیرید و وکالت نامه ای مطمئن تنظیم کنید!
