دعاوی بورسی: راهنمای جامع نحوه رسیدگی و نکات کلیدی

امروزه بازار بورس تبدیل به یکی از بازارهای سرمایه گذاری رایج در بین افراد جامعه شده است. شاید شما هم از فعالان این بازار بوده یا اینکه قصد سرمایه گذاری در این بازار را داشته باشید. هر شخص حقیقی یا حقوقی با هر میزان سرمایه، اعم از کم یا زیاد، می تواند وارد بازار بورس شده و به نسبت سرمایه خود در سود و زیان این بازار شریک باشد. اما هر شخصی ضروری است که پیش از سرمایه گذاری در بازار بورس اوراق بهادار دانش و اطلاعات خود را در خصوص این بازار و نحوه فعالیت آن افزایش دهد.

سرمایه گذاران، کارگزاران بورسی و سبدگردانان فعالان بازار بورس بوده و گاه در جریان انجام معاملات، دعاوی و اختلافاتی میان آن ها بروز می یابد. آشنایی با نحوه رسیدگی و حل و فصل این دعاوی و اختلافات برای کلیه فعالان بازار بورس ضروری است. از این رو، در این گفتار به بررسی موضوع دعاوی بورسی و نحوه رسیدگی به آن خواهیم پرداخت.

بورس چیست؟

به موجب ماده 5 قانون بازار اوراق بهادار مصوب 1384: «سازمان بورس و اوراق بهادار یک مؤسسه عمومی غیر دولتی است که دارای شخصیت حقوقی و مالی مستقل بوده و از محل کارمزدهای دریافتی و سهمی از حق پذیرش شرکت ها در بورس ها و سایر
درآمدها اداره خواهد شد. منابع لازم برای آغاز فعالیت و راه اندازی این سازمان از محل وجوه امانی شورای بورس نزد سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران تأمین می شود.» در نتیجه، بورس یک بازار مالی گسترده و سازمان یافته است که اوراق بهادار و کالاهای متنوعی ممکن است در این بازار مورد معامله قرار گیرند.

امروزه بازار بورس به طور کلی به چهار دسته بورس اوراق بهادار، بورس کالا، فرابورس و بورس انرژی تقسیم می شود. گسترش حجم معاملات در این بازار همواره احتمال وقوع اختلاف میان فعالان این بازار را بالاتر می برد. با توجه به فنی و تخصصی بودن موضوع بورس و دعاوی بورسی، قانونگذار راه حل ویژه ای برای رسیدگی به این قبیل دعاوی پیش بینی نموده است که در ادامه بیان خواهد شد.

تاریخچه بازار بورس در ایران و مقایسه قوانین آن با دیگر کشورها

بازار بورس در ایران تاریخچه ای غنی و پیچیده دارد که به دوران قاجار بازمی گردد. نخستین گام ها برای تأسیس بورس در ایران در دهه ۱۳۱۰ شمسی برداشته شد، اما بورس اوراق بهادار تهران به صورت رسمی در سال ۱۳۴۶ تأسیس شد. از آن زمان تا کنون، بورس ایران تحولات و تغییرات زیادی را تجربه کرده است، که باعث شده این بازار به یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور تبدیل شود.

در مقایسه با سایر کشورها، ایران دارای یک نظام خاص و متفاوت در زمینه رسیدگی به دعاوی بورسی است. به عنوان مثال، در ایالات متحده، کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC) نقش مهمی در نظارت و تنظیم بازار دارد و دادگاه های فدرال نیز به دعاوی مرتبط رسیدگی می کنند. در انگلستان نیز، نهادهای مختلفی نظیر اداره رفتار مالی (FCA) در این حوزه فعال هستند.

مزایای بازار بورس اوراق بهادار

بازار بورس اوراق بهادار به عنوان یکی از ارکان اصلی نظام اقتصادی هر جامعه به شمار می رود. عملکرد صحیح بورس می تواند در رشد و پیشرفت اقتصاد جامعه تا حد بسیار زیادی تأثیرگذار باشد. از این رو، مزایای فعالیت بازار بورس را می توان به این ترتیب برشمرد:

• تنوع سرمایه گذاری ها
• قابلیت سرمایه گذاری با مبالغ کم
• سهولت نقدشوندگی سریع سرمایه
• بازدهی بالا و امکان افزایش سرمایه
• تأمین مالی شرکت ها از طریق جذب سرمایه
• بهبود تخصیص منابع
• افزایش ثروت عمومی جامعه
• و …

دعاوی بورسی چیست؟

هرگونه اختلاف بین کارگزاران، سرمایه گذاران، بازارگردانان، مشاوران سرمایه گذاری، ناشران و به طور کلی اشخاص فعال در بازار بورس از جمله دعاوی بورسی محسوب می شود. این دعاوی عمدتاً در صورت تخلفات کارگزاران بورسی مطرح می شود که می توان به چند نمونه از آن ها به شرح زیر اشاره نمود:

• عدم خرید سهام توسط کارگزار
• فروش سهام توسط کارگزار بدون کسب اجازه از سرمایه گذار
• عدم رعایت حق تقدم مشتری
• فروش سهام کمتر از میزان سفارش سرمایه گذار
• تأخیر در اجرای درخواست فروش سهام توسط کارگزار
• سوءاستفاده کارگزار از کد سهامداری سرمایه گذار
• عدم ارائه صورتحساب به سرمایه گذار
• ارائه مشاوره غلط و گمراه کننده به مشتریان

مرجع صالح رسیدگی به دعاوی بورسی

همانطور که پیش تر اشاره شد، دعاوی بورسی و رسیدگی به آن ها یک مسئله فنی و تخصصی است و هر مرجعی صلاحیت و اطلاعات و دانش کافی جهت رسیدگی به آن موضوع را ندارد. به همین منظور، دعاوی بورسی مطروحه از سوی هر یک از فعالان بازار بورس و اوراق بهادار نزد یکی از دو مرجع زیر قابل تعقیب و پیگیری است:

1 . سامانه ثبت تخلفات بورس

سازمان بورس و اوراق بهادار با راه اندازی سامانه اداره رسیدگی به شکایات و حمایت های حقوقی (سمتا) به نشانی shekayat.seo.ir این امکان را برای فعالان بازار بورس فراهم نموده است تا بتوانند شکایات و دعاوی بورسی خود را به صورت اینترنتی در این سامانه طرح کرده و پیگیری نمایند. سامانه سمتا این امکان را برای کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در بازار بورس فراهم نموده است تا بتوانند از طریق مراجعه به قسمت طرح شکایات در این سامانه دعاوی بورسی خود را مطرح نمایند.

2 . کمیته سازش (کانون) و هیأت داوری

علاوه بر سامانه ثبت تخلفات بورس، ماده 36 قانون بازار اوراق بهادار اقدام به معرفی یک مرجع شبه قضایی برای رسیدگی به دعاوی بورسی نموده است. این ماده قانونی مقرر داشته است که:

«اختلافات بین کارگزاران، بازارگردانان، کارگزار / معامله گران، مشاوران سرمایه گذاری، ناشران، سرمایه گذاران و سایر اشخاص ذی ربط ناشی از فعالیت حرفه ای آن ها، در صورت عدم سازش در کانون ها توسط هیأت داوری رسیدگی می شود».

از این ماده برداشت می شود که رسیدگی به دعاوی بورسی در دو مرحله به ترتیب زیر انجام خواهد شد:

الف) کمیته سازش (کانون):

رسیدگی اولیه و مقدماتی به دعاوی بورسی در صلاحیت کمیته سازش کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار قرار دارد که در اصطلاح کانون نامیده می شود. کمیته سازش یا کانون در ابتدا سعی می نماید تا اختلافات فی مابین فعالان بازار بورس را از طریق میانجی گری و کدخدامنشی حل و فصل نماید. در بسیاری از موارد، میانجی گری این نهاد منجر به حصول سازش میان طرفین می شود. اما زمانی که سازش حاصل نشود، هیأت داوری فرایند رسیدگی به اختلاف مورد نظر را شروع خواهد کرد.

ب) هیأت داوری:

چنانچه طرفین دعاوی بورسی در وقت رسیدگی کمیته سازش در جلسه حاضر شده و با میانجی گری کانون به سازش رسیده باشند، با صدور گواهی سازش توسط کانون پرونده مختومه اعلام می گردد. در غیر این صورت، کانون اقدام به صدور گواهی عدم سازش و ارسال رونوشت آن به دبیرخانه هیأت داوری می نماید. در چنین شرایطی، هیأت داوری وظیفه رسیدگی به اختلاف بین فعالان بازار بورس را بر عهده خواهد گرفت.

اعضای کمیته سازش کانون کارگزاران بازار بورس و اوراق بهادار (کانون)

کمیته سازش یک نهاد تخصصی در بازار بورس است؛ در نتیجه هیچ یک از اعضای این کانون را قضات و نمایندگان قوه قضائیه تشکیل نمی دهند. طبق ماده 3 دستورالعمل کمیتۀ سازش کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار، بورس ذیربط (برحسب موضوع اختلاف)، کانون و سازمان بورس و اوراق بهادار موظف هستند که هر کدام یک نماینده اصلی و یک عضو علی البدل جهت شرکت در جلسات کمیته سازش تعیین و معرفی نمایند. در نتیجه کمیته سازش دارای سه عضو متخصص می باشد و جلسات آن با حضور حداقل دو عضو که یکی از آن ها باید نماینده سازمان بورس باشد رسمیت می یابد. در موارد استثنایی چون فوت یا استعفای عضو اصلی، عضو علی البدل جایگزین وی خواهد شد.

اعضای اصلی و علی البدل کمیته سازش هر یک برای دو سال به این سمت منصوب خواهند شد و انتخاب مجدد آن ها برای چند دوره متوالی بلامانع است.

اعضای هیأت داوری سازمان بورس اوراق بهادار

طبق ماده 37 قانون بازار اوراق بهادار هیأت داوری سازمان بورس از سه عضو تشکیل شده است. یکی از این اعضا نماینده قوه قضائیه بوده و توسط رئیس قوه قضائیه از بین قضات با تجربه انتخاب می شود. دو عضو دیگر از صاحب نظران حوزه اقتصاد و بازارهای مالی می باشند که به پیشنهاد سازمان بورس و با تأیید شورا به این سمت منصوب می گردند. علاوه بر این سه عضو، قوه قضائیه و سازمان بورس موظف اند یک عضو علی البدل نیز معرفی نمایند تا در صورت غیبت عضو اصلی انجام وظایف وی را بر عهده گیرد.

شایان ذکر است که مدت مأموریت هر یک از اعضای این هیأت، اعم از اعضای اصلی و اعضای علی البدل، دو سال می باشد و با پایان دوره مأموریت، انتخاب مجدد آن ها حداکثر برای دو دوره دیگر بلامانع است. با انتخاب اعضای هیأت داوری سازمان بورس، دبیرخانه این هیأت در محل سازمان بورس تشکیل شده و بودجه آن نیز در قالب بودجه سالیانه سازمان بورس تأمین و پرداخت می گردد.

نحوه طرح دعاوی بورسی

با توجه به اینکه فعالان بازار بورس می توانند دعاوی خود را از طریق سامانه ثبت تخلفات بورس یا از طریق کانون و هیأت داوری طرح و پیگیری نمایند، دعاوی بورسی به یکی از دو صورت زیر قابل طرح می باشد:

1 . طرح دعاوی بورسی در سامانه ثبت تخلفات بورس (سمتا)

برای طرح شکایت در این سامانه، اشخاص پس از ورود به سامانه وارد قسمت طرح شکایات می شوند. در این قسمت، ثبت شکایت اشخاص حقیقی و حقوقی از یکدیگر تفکیک شده و هر یک بایستی به قسمت مربوطه وارد شوند. برای ثبت شکایت در این سامانه، رعایت چند نکته ضروری است؛ از جمله اینکه:

• تکمیل فیلدهای ستاره دار در زمان ثبت شکایت الزامی است.
• حجم فایل های بارگذاری شده نباید بیش از 5 مگابایت باشد.
• متن شکایت بایستی به صورت صریح و شفاف بیان شده باشد.
• فحاشی و استفاده از الفاظ رکیک در فرایند تنظیم شکایت خلاف مقررات بوده و مطابق مقررات قانون مجازات اسلامی قابل تعقیب و پیگیری است.
• و …

پس از ثبت شکایت در این سامانه، هر شخص حقیقی یا حقوقی یک کد رهگیری دریافت می نماید که با استفاده از این کد می تواند مراحل رسیدگی به دعوای خود را پیگیری کند. اشخاص با مراجعه به قسمت پیگیری شکایات در سامانه سمتا می توانند از مراحل رسیدگی به شکایت خود آگاهی یابند.

2 . طرح دعاوی بورسی از طریق مراجعه به هیأت داوری

سامانه سمتا بستر مناسبی برای گزارش تخلفات بورسی است. روش مناسب تر و مطمئن تری که برای پیگیری دعاوی بورسی وجود دارد، طرح این دعاوی از طریق مراجعه به هیأت داوری موضوع ماده 36 قانون بازار اوراق بهادار است. هر یک از فعالان بازار بورس برای طرح دعاوی بورسی نزد هیأت داوری موظف است ابتدا دعوای خود را نزد کمیته سازش (کانون) مطرح نماید تا این مرجع موجبات سازش را فراهم نموده و در صورت عدم حصول سازش، پرونده برای رسیدگی به هیأت داوری ارجاع شود. به همین خاطر، خواهان موظف است که ابتدا دعوا را نزد دبیرخانه کانون مطرح کرده و مدارک و مستندات کافی را به دبیرخانه کانون تحویل دهد. فرم طرح شکایت نزد کانون از طریق مراجعه اینترنتی به سایت www.seba.ir یا مراجعه حضوری به دبیرخانه کانون قابل دریافت است.

چنانچه رسیدگی در کمیته سازش (کانون) موفقیت آمیز نبوده و سازش بین طرفین حاصل نشود، خواهان بایستی با مراجعه به سامانه هیأت داوری بازار سرمایه به نشانی davari.seo.ir در این سامانه ثبت نام کرده و دادخواست الکترونیکی خود را در این سامانه ثبت نماید. سپس بایستی اسناد و مدارک مربوطه را به همراه گواهی عدم امکان سازش صادره از سوی کانون به دبیرخانه هیأت داوری تحویل دهد. دبیرخانه هیأت داوری هزینه دادرسی را محاسبه کرده و برای واریز وجه ده روز به خواهان مهلت می دهد. پس از واریز وجه از سوی خواهان تاریخ جلسه رسیدگی تعیین و به طرفین ابلاغ می شود تا در موعد مقرر به منظور تشکیل جلسه رسیدگی در محل هیأت داوری حاضر شوند.

فرایند رسیدگی به دعاوی بورسی در کانون و هیأت داوری

با توجه به وجود دو مرجع تخصصی کانون و هیأت داوری، رسیدگی به دعاوی بورسی در این مراجع به ترتب زیر انجام می شود:

زمانی که خواهان دعوای خود را نزد دبیرخانه کانون مطرح می نماید، دبیرخانه کانون ظرف سه روز موضوع دعوا و مستندات آن را به خوانده ابلاغ کرده و منتظر جوابیه خوانده خواهد ماند. در صورت عدم وصول جوابیه از جانب خوانده ظرف مهلت مقرر، پرونده به کمیته سازش کانون ارجاع می شود تا این نهاد موجبات سازش و میانجی گری طرفین را فراهم آورد. چنانچه کمیته سازش کانون موفق به حصول سازش فی مابین طرفین شود، با صدور گواهی سازش توافق و سازش آن ها را نزد دفاتر اسناد رسمی ثبت کرده و نسخه ای از آن را به دبیرخانه هیأت داوری ارسال می نماید. اما در صورت عدم حصول سازش، گواهی عدم سازش از جانب کمیته سازش کانون صادر شده و رسیدگی به دعوای بورسی مورد نظر بر عهده هیأت داوری سازمان بورس قرار خواهد گرفت.

چنانچه سازش حاصل نشده و رسیدگی به دعوای بورسی به هیأت داوری واگذار شود، این هیأت با تشکیل جلسه، بررسی اسناد و مدارک و استماع اظهارات طرفین اقدام به رسیدگی و صدور رأی می نماید. آرای صادره از جانب هیأت داوری قطعی و لازم الاجرا هستند.

اعتراض نسبت به آرای صادره از هیأت داوری سازمان بورس اوراق بهادار

 دو مرحله ای بودن فرایند رسیدگی و قابلیت اعتراض به آراء صادره از محاکم از جمله اصول آیین دادرسی است که در عمده موارد رسیدگی به یک پرونده در محاکم قضایی امکان آن وجود دارد. اما از جمله وجوه افتراق رسیدگی به یک پرونده در هیأت داوری سازمان بورس با دیگر مراجع قضایی در عدم قابلیت اعتراض نسبت به آرای صادره از هیأت داوری سازمان بورس اوراق بهادار است.

تبصره ۵ ماده ۳۷ قانون بازار اوراق بهادار صراحتاً آرای صادره از جانب هیأت داوری سازمان بورس را قطعی و لازم الاجرا دانسته و اجرای آن را بر عهده اداره ها و دوایر اجرای ثبت اسناد و املاک قرار داده است.

نقش دادگاه ها در رسیدگی به دعاوی بورسی

پیش بینی هیأت داوری سازمان بورس در قانون موجب شده است تا رسیدگی به کلیه دعاوی بورسی از صلاحیت مراجع دادگستری خارج شود. در نتیجه، طرح دعاوی بورسی نزد دادگاه نتیجه ای برای خواهان به دنبال نخواهد داشت و دادگاه اقدام به صدور قرار عدم استماع دعوا خواهد نمود.

البته در برخی موارد با وقوع جرایمی در بازار بورس روبه رو هستیم، مثل وقوع کلاهبرداری در بورس. این مسائل در زمره جرایم کیفری قرار گرفته و از دسته دعاوی بورسی که ناظر به اختلافات فعالان بازار بورس است متفاوت می باشد. در چنین مواردی، شخص شاکی می تواند اقدام به طرح شکایت نزد دادگاه نموده و دادگاه نیز صلاحیت رسیدگی به شکوائیه وی را خواهد داشت.

نقش وکلا در دعاوی بورسی

هر شخصی که قصد ورود به بازار بورس و سرمایه گذاری در این بازار را دارد بایستی پیش از هر کاری اقدام به مشورت با متخصصین این حوزه نماید. وکلای دعاوی بورسی و دعاوی مالی از جمله این متخصصین می باشند که به سرمایه گذاران کمک می کنند تا عملکرد مناسبی در این بازار داشته و با خرید و فروش سهام های معتبر علاوه بر کسب سود بالا درگیر دعاوی بورسی نیز نشوند.

علاوه بر این، چنانچه هر یک از فعالان بازار بورس با اختلافی در این بازار مواجه شده و برای حل آن نیاز به طرح دعوا نزد کانون و هیأت داوری سازمان بورس داشته باشد، می تواند از خدمات وکلای متخصص دعاوی بورسی در زمینه طرح دعوا، تنظیم دادخواست و ارائه دفاعیات لازم در جلسات رسیدگی استفاده نماید تا بتواند به احقاق حقوق از دسته رفته وی کمک نماید.

سخن نهایی

بازار بورس از جمله بازارهای سرمایه گذاری است که اشخاص بسیاری به منظور سودآوری تمایل به سرمایه گذاری در این بازار دارند. فعالیت در بازار بورس گاه موجب ایجاد برخی دعاوی و اختلافات میان فعالان این بازار می شود. کلیه اختلافاتی که در اثر فعالیت های حرفه ای در بازار بورس میان فعالان این بازار پیش می آید، دعاوی بورسی نامیده می شود. رسیدگی به دعاوی بورسی نزد مراجع تخصصی شبه قضایی تحت عنوان کانون و هیأت داوری انجام می شود. نحوه طرح دعوا نزد این مراجع متفاوت از طرح دعوا نزد محاکم عمومی حقوقی است. به همین خاطر، نکات لازم در خصوص نحوه طرح دعاوی بورسی، رسیدگی به دعاوی بورسی و ترکیب اعضای کانون و هیأت داوری به تفصیل در این مقاله ارائه شده است.

دپارتمان حقوقی وکیل سوال

امیدواریم که این مقاله برای شما مفید بوده و اطلاعات کافی در خصوص دعاوی بورسی و نحوه طرح این دعاوی را در اختیار شما قرار داده باشد. در صورتی که با سؤال یا ابهامی در این زمینه مواجه هستید، می توانید پرسش خود را در قسمت دیدگاه ها درج نمایید تا در اسرع وقت به آن ها پاسخ داده شود. در صورت نیاز به دریافت مشاوره تخصصی نیز می توانید از طریق شماره تماس یا فرم ارتباطی با ما در ارتباط باشید.

خانم ام البنین تنکابنی رضایی، وکیل پایه یک دادگستری و مدیر مجموعه وکیل سؤال، با سال ها تجربه در زمینه ارائه خدمات حقوقی، شخصاً بر کیفیت خدمات ارائه شده نظارت خواهند داشت.

وکیل سؤال – همراه شما در مسیر عدالت