جعل رایانه ای و چه مجازاتی دارد؟

پیشرفت های اینترنت و فناوری های رایانه ای، علاوه بر ایجاد مزایای فراوان، زمینه ساز ظهور نوع جدیدی از جرایم به نام جرایم رایانه ای شده است. این جرایم به دلیل ماهیت خاص خود با جرایم سنتی تفاوت های زیادی دارند. یکی از این جرایم جعل رایانه ای یا اینترنتی است که آگاهی از آن برای همه افراد جامعه ضروری است.

جعل یکی از جرایم قدیمی است که همیشه وجود داشته، اما جعل رایانه ای با جعل سنتی تفاوت های چشمگیری دارد. به همین دلیل، قوانین مرتبط با جعل سنتی نمی توانند به طور کامل برای جعل رایانه ای کاربرد داشته باشند.

در این مقاله، به تعریف جرم جعل رایانه ای، تفاوت های آن با جعل سنتی و مجازات های مرتبط پرداخته شده و اهمیت آگاهی از این موارد برای پیشگیری و مقابله با این جرم بررسی می شود.

جعل چیست؟

جعل به معنای ایجاد یا تغییر عمدی یک سند، نوشته، امضا، یا هر چیز دیگری است که دارای ارزش قانونی یا اعتباری باشد، به گونه ای که آن را واقعی جلوه دهد و باعث فریب دیگران شود. این عمل با هدف سوءاستفاده یا کسب منفعت غیرقانونی انجام می شود و از جمله جرایمی است که در قوانین اغلب کشورها جرم انگاری شده است.

جعل می تواند در زمینه های مختلفی رخ دهد، از جعل اسناد رسمی و امضاها گرفته تا جعل آثار هنری یا حتی اطلاعات دیجیتال. این جرم با هدف گمراه کردن افراد یا نهادها برای دستیابی به اهدافی مانند کسب مال، فرار از مسئولیت یا کسب اعتبار صورت می گیرد و به طور کلی به دو دسته جعل مادی (تغییرات فیزیکی) و جعل معنوی (تحریف محتوا) تقسیم می شود.

جعل رایانه ای چیست؟

همان طور که گفته شد، جعل رایانه ای با شکل سنتی این جرم تفاوت های اساسی دارد. در جعل رایانه ای دیگر نیازی به نسخه کاغذی یا فیزیکی اسناد و نوشته ها نیست، بلکه این جرم در بستر داده ها و اطلاعات دیجیتال رخ می دهد. به همین دلیل، بررسی جعل رایانه ای به عنوان یک موضوع مستقل ضروری است.

قانون گذار نیز با درک این تفاوت، در ماده ۶ قانون جرایم رایانه ای مصادیق جعل رایانه ای را در دو بند زیر تعریف کرده است:

1. تغییر یا ایجاد داده های قابل استناد یا وارد کردن متقلبانه داده به آن ها.
2. تغییر داده ها یا علائم موجود در کارت های حافظه، سامانه های رایانه ای یا مخابراتی و تراشه ها یا ایجاد و وارد کردن متقلبانه داده ها یا علائم به آن ها

تفاوت جعل رایانه ای و جعل سنتی

جعل رایانه ای و جعل سنتی هر دو به معنای دست کاری و تغییر اطلاعات با هدف فریب دیگران هستند، اما تفاوت های اساسی در نحوه ارتکاب و بستر وقوع آن ها وجود دارد. در جعل سنتی، فرد با استفاده از ابزارهای فیزیکی مانند قلم و کاغذ، اسناد یا نوشته ها را تغییر می دهد یا اسناد جدیدی می سازد. این نوع جعل معمولاً در محیط های فیزیکی رخ می دهد و تغییرات ایجادشده قابل مشاهده و ملموس هستند. در مقابل، جعل رایانه ای در بستر دیجیتال و با استفاده از ابزارهای الکترونیکی مانند کامپیوتر و نرم افزارهای خاص انجام می شود. در این نوع جعل، داده ها یا علائم موجود در سامانه های رایانه ای یا مخابراتی تغییر داده می شوند یا داده های جدیدی به صورت متقلبانه وارد می شوند. این تغییرات ممکن است در کارت های حافظه، تراشه ها یا سامانه های دیجیتال صورت گیرد و معمولاً برای کاربران عادی قابل مشاهده نیستند. به عبارت دیگر، جعل سنتی با اسناد و مدارک فیزیکی سروکار دارد، درحالی که جعل رایانه ای به داده ها و اطلاعات دیجیتال مرتبط است.

شرایط تحقق جرم جعل رایانه ای

با بررسی ماده ۶ قانون جرایم رایانه ای ، می توان شرایط تحقق جرم جعل رایانه ای را به طور جامع تر بررسی کرد:

۱. انجام فعل مثبت

جرم جعل رایانه ای فقط از طریق انجام یک فعل مثبت مادی محقق می شود. افعالی مانند ایجاد کردن، تغییر دادن یا وارد کردن داده ها به عنوان مصادیق جعل رایانه ای در قانون ذکر شده اند. بنابراین، این جرم هرگز از طریق ترک فعل یا خودداری از انجام یک کار به وقوع نمی پیوندد.

۲. بستر ارتکاب جرم

جعل رایانه ای به عنوان یکی از جرایم اینترنتی شناخته می شود که تنها در بستر سامانه های رایانه ای، مخابراتی یا اینترنت قابل ارتکاب است. این جرم برخلاف جعل سنتی، نیازمند ابزارهای دیجیتال مانند رایانه، نرم افزارهای خاص یا دسترسی به پایگاه های داده است. برای مثال، تغییر اطلاعات در یک سامانه بانکداری الکترونیک یا وارد کردن داده های جعلی به سامانه ثبت احوال می تواند مصداق جعل رایانه ای باشد.

۳. موضوع جرم: داده های قابل استناد

یکی از شرایط اصلی تحقق این جرم، تأثیر آن بر داده های قابل استناد است. این داده ها معمولاً اطلاعاتی هستند که ارزش قانونی و اثباتی دارند و در محاکم به عنوان اسناد رسمی پذیرفته می شوند. اگرچه قانون گذار تعریف دقیقی ارائه نداده است، اما می توان گفت داده های قابل استناد شامل اطلاعاتی مانند سوابق بانکی، داده های هویتی یا اطلاعات ثبت شده در سامانه های رسمی می شوند.

۴. نوع داده ها: ذخیره شده، در حال پردازش یا در حال انتقال

یکی از ویژگی های جرم جعل رایانه ای این است که می تواند نسبت به داده هایی در سه حالت مختلف انجام شود:

• داده های ذخیره شده: اطلاعاتی که قبلاً در سامانه های رایانه ای یا مخابراتی ثبت شده اند.
• داده های در حال پردازش: اطلاعاتی که در لحظه توسط سامانه پردازش می شوند.
• داده های در حال انتقال: اطلاعاتی که در بستر شبکه ها بین سامانه ها جابه جا می شوند.
  برای مثال، تغییر اطلاعات در حال انتقال از یک پایگاه داده به یک سرور دیگر، مصداق جعل رایانه ای است.

۵. سوءنیت یا قصد فریب (عنصر معنوی)

برای تحقق جرم جعل رایانه ای، وجود سوءنیت خاص یا قصد فریب دیگران الزامی است. مرتکب باید عمداً و با هدف ایجاد ضرر یا کسب منفعت غیرقانونی اقدام کند. به عبارت دیگر، اگر فردی به طور سهوی یا بدون قصد تقلب تغییراتی در داده ها ایجاد کند، جرم جعل رایانه ای محقق نمی شود.

۶. مطلق بودن جرم

جعل رایانه ای از جمله جرایم مطلق محسوب می شود. این بدان معناست که نیازی به حصول نتیجه خاصی، مانند وقوع ضرر مالی یا غیرمالی، برای تحقق جرم وجود ندارد. صرف انجام عمل جعل با قابلیت فریب و اضرار به دیگران برای تحقق این جرم کافی است. به عبارت دیگر، حتی اگر نتیجه ای حاصل نشود، باز هم جرم رخ داده است.

مجازات جعل رایانه ای

جرم انگاری جعل رایانه ای در ماده 6 قانون جرایم رایانه ای مستلزم تعیین مجازاتی مشخص برای این جرم می باشد. به همین خاطر، قانونگذار در ضمن مجرمانه شناختن این عنوان مجازات حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از صد و شصت و پنج میلیون (165,000,000) ریال تا هشتصد و بیست و پنج میلیون (825,000,000) ریال یا هر دو مجازات فوق را برای مرتکبین جرم جعل اینترنتی در نظر گرفته است. بنابراین، قاضی موظف است با در نظر گرفتن شرایط موجود حداقل و حداکثر مجازات مرتکبین جعل اینترنتی را طبق همین مقرره تعیین نماید.

مجازات این جرم بر اساس تعدیل جزای نقدی در سال ۱۴۰۳، در مقاله به روزرسانی شده است.

آیا استفاده از داده های رایانه ای مجعول نیز جرم محسوب می گردد؟

بله، استفاده از داده های رایانه ای مجعول نیز جرم محسوب می شود. بر اساس ماده ۷ قانون جرایم رایانه ای، هر کس با علم به مجعول بودن داده ها، کارت ها یا تراشه ها از آن ها استفاده کند، به مجازات مقرر در ماده ۶ همان قانون محکوم خواهد شد.

جعل رایانه ای جرم قابل گذشت است یا یک جرم غیرقابل گذشت؟

در یک تقسیم بندی کلان، همه جرایم به دو دسته قابل گذشت و غیرقابل گذشت تقسیم می شوند. تعقیب و پیگیری جرایم قابل گذشت نیازمند شکایت شاکی بوده و با گذشت شاکی رسیدگی به جرم متوقف می شود. در مقابل، جرایم غیرقابل گذشت فاقد این ویژگی بوده و گذشت شاکی تأثیری در توقف رسیدگی به آن نخواهد داشت.

در حقوق جزا اصل بر غیرقابل گذشت بودن جرایم است. قابل گذشت بودن هر جرم یک وضعیت استثنایی است که قانونگذار بایستی آن را تصریح نماید. جرایم قابل گذشت در ماده 104 قانون مجازات اسلامی احصاء شده و جرم جعل رایانه ای در زمره این جرایم برشمرده نشده است. در نتیجه، جعل رایانه ای از جرایم غیرقابل گذشت محسوب می گردد.

روند کامل شکایت از جعل رایانه ای

پروسه شکایت از جعل رایانه ای با پروسه شکایت و رسیدگی به دیگر جرایم رایانه ای تفاوت چندانی ندارد. آنچه ضروری است این است که شخص شاکی پیش از اقدام به شکایت با یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص حوزه جرایم اینترنتی مشورت نماید تا با دانش و آگاهی کامل اقدام به طرح شکایت و پیگیری این موضوع نماید. نوین و تخصصی بودن حوزه جرایم اینترنتی نیاز به مشورت با یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص را دو چندان می نماید.

نحوه اثبات جرم جعل رایانه ای

نتیجه گیری

در دنیای امروز، با گسترش فناوری های دیجیتال، جرم جعل رایانه ای به یکی از چالش های مهم حقوقی تبدیل شده است. این جرم به دلیل ماهیت دیجیتالی و تأثیر گسترده ای که بر افراد و سازمان ها می گذارد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. جعل رایانه ای شامل تغییر، ایجاد یا وارد کردن داده های مجعول به سامانه های رایانه ای یا مخابراتی است که به قصد فریب دیگران و کسب منافع غیرقانونی انجام می شود.

بر اساس قوانین، از جمله ماده ۷۳۴ قانون مجازات اسلامی، این جرم با مجازات هایی نظیر حبس و جزای نقدی روبرو است. همچنین، برای مقابله مؤثر با این نوع جرم، پلیس فتا و دادسرای جرایم رایانه ای نقش مهمی در شناسایی و پیگیری مرتکبین ایفا می کنند.

آگاهی از این جرم و پیامدهای آن، هم برای پیشگیری و هم برای پیگیری قانونی ضروری است. افراد باید بدانند که هرگونه اقدام غیرمجاز در فضای دیجیتال، از جمله جعل رایانه ای، علاوه بر ایجاد مسئولیت های کیفری، می تواند آثار منفی گسترده ای بر حقوق و اعتبار دیگران داشته باشد. در نهایت، رعایت اخلاق دیجیتال و بهره گیری مسئولانه از فناوری ها می تواند از وقوع چنین جرایمی جلوگیری کند و فضای امن تری در دنیای مجازی ایجاد نماید.

دپارتمان تخصصی سایبری وکیل سوال

اگر شما یا اطرافیانتان با چالش های قانونی مرتبط با جرم جعل رایانه ای مواجه هستید و به دنبال راه حل های حقوقی تخصصی و مؤثر می گردید، تیم حقوقی ما در وکیل سوال با مدیریت خانم ام البنین تنکابنی رضایی با ارائه مشاوره های حرفه ای و پیگیری پرونده های سایبری در کنار شما خواهد بود.
برای دریافت مشاوره حقوقی و آغاز فرایند رسیدگی به پرونده خود، کافی است همین حالا با ما تماس بگیرید یا فرم درخواست مشاوره را در سایت تکمیل کنید.

وکیل سوال، همراه شما در مسیر عدالت