بررسی جامع جرم افترا: ارکان، مصادیق، تفاوت ها و مجازات ها

شاید برای شما هم پیش آمده باشد که کسی به ناحق شما را به انجام یک جرم یا کار خلاف متهم کرده باشد؛ مثلاً گفته باشد شما دزدی کرده اید، رشوه گرفته اید یا مرتکب خیانت شده اید، در حالی که هیچ کدام از این حرف ها صحت نداشته است. این نوع اتهام نادرست، در حقوق کیفری «افترا» نام دارد؛ جرمی که قانون برای آن مجازات مشخصی در نظر گرفته است.

افترا یکی از جرایم علیه حیثیت و آبروی اشخاص است و در جامعه ای که آبرو سرمایه ی اصلی افراد محسوب می شود، اهمیت برخورد قانونی با آن دوچندان می گردد. قانونگذار در ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، به طور مشخص افترا را تعریف کرده و شرایط تحقق آن را بیان نموده است. همچنین در مواردی که این عمل از طریق رسانه ها یا فضای مجازی انجام شود، مقررات خاصی مانند قانون جرایم رایانه ای نیز وارد عمل می شود.در این مقاله تلاش داریم با نگاهی هم زمان ساده و تخصصی، مفهوم افترا را بررسی کنیم.

افترا یعنی چه؟ (تعریف ساده و قانونی)

1. تعریف عمومی و ساده افترا

در زندگی روزمره، گاهی پیش می آید که افراد در جریان یک دعوای خانوادگی، کاری، یا حتی در یک پیام ساده در فضای مجازی، یکدیگر را به ارتکاب جرم متهم می کنند؛ آن هم بدون اینکه مدرکی داشته باشند. این نوع اتهام دروغین، اگر درباره یک عمل مجرمانه مشخص باشد، طبق قانون افترا محسوب می شود. مثلاً اگر کسی بگوید:

«این آدم دزدیه!»

«اون خانم از رئیسش رشوه گرفته!»

«این آقا پرونده فساد مالی داره!»

در حالی که هیچ دلیلی بر درستی این ادعا وجود نداشته باشه، و این نسبت دادن باعث آسیب به آبرو و اعتبار فرد مقابل بشه، این کار طبق قانون جرم افتراست. افترا نه فقط یک رفتار غیراخلاقی، بلکه جرمی کیفری است که قانون گذار برای آن مجازات در نظر گرفته، چون به طور مستقیم به حیثیت و اعتبار اجتماعی اشخاص ضربه می زند.

2. تعریف قانونی افترا

افترا یکی از جرایم علیه حیثیت و آبروی افراد است که قانون گذار در ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی (اصلاحی ۱۳۹۹/۰۲/۲۳) آن را به طور مشخص تعریف و مجازات آن را تعیین کرده است. مطابق این ماده:« هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جراید یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر، به کسی امری را صریحاً نسبت دهد یا آن ها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید، جز در مواردی که موجب حد است، به جزای نقدی درجه شش محکوم خواهد شد. تبصره: در مواردی که نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد، هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید، مرتکب به مجازات مذکور محکوم خواهد شد.»

نکات در تعریف افترا طبق این ماده:

– نسبت دادن جرم به دیگری

نسبت دادن باید درباره عملی باشد که قانون آن را جرم می داند، مانند دزدی، اختلاس، خیانت در امانت، جعل، فساد مالی و غیره. نسبت دادن موضوعاتی که جرم نیستند، افترا محسوب نمی شود.

– صراحت در نسبت دادن

نسبت باید واضح و آشکار باشد، نه کنایه یا ابهام. مثلاً گفتن «فلانی دزد است» افتراست، اما «شاید فلانی کار اشتباهی کرده» نیست.

– استفاده از هر وسیله ای برای انتشار

این جرم محدود به حرف زدن نیست؛ می تواند شامل نوشته ها، پیام ها، روزنامه ها، سخنرانی ها و حتی فضای مجازی و شبکه های اجتماعی باشد.

– عدم اثبات صحت ادعا

اگر فرد بتواند ثابت کند که ادعای او صحیح بوده است، افترا منتفی می شود، مگر اینکه موضوع نسبت داده شده از مصادیق «حد» باشد که در این موارد اثبات صحت نیز تأثیری در مجازات ندارد.

– مجازات افترا

مطابق اصلاحیه جدید، مجازات افترا دیگر شامل شلاق نیست و صرفاً به جزای نقدی درجه شش محدود شده است. این جزای نقدی طبق قانون، میزان مشخصی از حداقل و حداکثر جریمه مالی است که قاضی با توجه به شرایط تعیین می کند.

– تبصره اشاعه فحشا

در مواردی که نسبت داده شده، اشاعه فحشا محسوب شود، حتی اگر صحت آن اثبات شود، فرد مرتکب به مجازات تعیین شده محکوم می شود. این تبصره اهمیت خاصی دارد، چون در این شرایط قانون، حفظ حیثیت جامعه و اخلاق عمومی را در اولویت قرار داده است.

تفاوت افترا با توهین و نشر اکاذیب

خیلی از افراد فکر می کنند افترا، توهین و نشر اکاذیب مثل هم هستند، ولی هر کدوم معنی و شرایط خاص خودشون رو دارند. افترا یعنی اینکه شما به طور واضح و مشخص، انجام یک جرم را به کسی نسبت بدهید، بدون اینکه بتوانید آن را ثابت کنید. مثلاً اگر به کسی بگویید «تو دزد هستی» یا «فلانی رشوه گرفته»، ولی نتوانید این ادعا را اثبات کنید، این کار افترا محسوب می شود.

توهین اما یک چیز متفاوت است. توهین یعنی به کار بردن الفاظ زشت، تحقیرآمیز یا فحاشی نسبت به دیگری، بدون اینکه الزاماً جرم خاصی را به او نسبت بدهید. مثلاً گفتن «بی سوادی» یا «بی تربیتی» نوعی توهین است، اما افترا نیست چون جرم نیست.

نشر اکاذیب یعنی اینکه شما اطلاعات نادرستی را پخش کنید که باعث ایجاد نگرانی، تشویش اذهان عمومی یا آسیب به فرد یا جامعه شود. در اینجا لزومی ندارد که حتماً جرم خاصی نسبت داده شده باشد؛ ممکن است شایعات یا اخبار غلط باشد.

در نتیجه، اگر بخواهیم ساده بگوییم:

افترا: نسبت دادن یک جرم مشخص به کسی بدون اثبات آن؛

توهین: استفاده از الفاظ ناپسند و تحقیرآمیز بدون نسبت دادن جرم؛

نشر اکاذیب: پخش خبرهای دروغ که موجب تشویش و آسیب می شود، چه درباره جرم باشد یا نباشد.

افترا فقط گفتن نیست!

طبق ماده قانونی، افترا از طریق نوشتن، منتشر کردن و حتی ارسال پیام هم قابل ارتکاب یافتن است و  وسایل ارتکاب افترا محدود به حرف زدن نیست. هر طریقی که بتوان از طریق آن یک اتهام مجرمانه را نسبت داد، می تواند مشمول افترا باشد. مثلاً:

• درج یک پست یا استوری در اینستاگرام علیه یک شخص
• ارسال پیام افترا آمیز در گروه واتساپ یا تلگرام
• چاپ یک نامه یا بروشور و پخش آن در بین مردم
• سخنرانی در جمع یا حتی صحبت در جلسه شورای ساختمان

چه حرف هایی افترا محسوب می شود؟

طبق قانون، هر اتهامی که نسبت داده شود و آن اتهام، یک جرم مشخص باشد، و اثبات صحت آن برای فرد نسبت دهنده ممکن نباشد، افترا محسوب می شود. این اتهامات معمولاً شامل موارد زیر است:

اتهامات مالی و فساد: مثل دزدی، اختلاس، رشوه خواری، پول شویی، جعل اسناد، کلاهبرداری و خیانت در امانت.

اتهامات مربوط به سلامت جسمی و روانی: مثل ادعای ارتکاب قتل، ضرب و جرح عمدی، آزار و اذیت و تعرض.

اتهامات اخلاقی و خانوادگی: مانند نسبت دادن زنا، فساد اخلاقی، تجاوز و اشاعه فحشا.

اتهامات حرفه ای و شغلی: ادعای تخلف، سوءاستفاده، تقلب یا ارتکاب جرم در محیط کاری یا شغلی.

اتهامات سیاسی یا امنیتی: مثل جاسوسی، فتنه گری، توطئه علیه نظام.

مثال های ساده از افترا

پیامکی که می گوید «فلانی دزد است!» بدون اینکه مدرکی داشته باشد.

انتشار یک پست در شبکه های اجتماعی که ادعا می کند «این شخص رشوه گرفته» بدون ارائه سند.

گفتن به صورت عمومی یا در جلسه که «آقا یا خانم X خیانت کرده اند» و نتوان اثبات کرد.

چاپ یک مقاله یا نامه ای در روزنامه که ادعای جرم را به کسی نسبت می دهد بدون داشتن مستندات.

مجازات افترا چیست؟

افترا، یکی از جرایم مهم علیه حیثیت و آبروی اشخاص است که قانون مجازات اسلامی برای آن مجازات و سازوکار پیگیری خاصی پیش بینی کرده است. اگر کسی بدون دلیل و مدرک، انجام یک جرم را به شما نسبت دهد و نتواند این ادعا را ثابت کند، شما می توانید با استناد به قانون، از حق خود دفاع کنید و مجازات قانونی را علیه او درخواست کنید.

طبق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، مجازات افترا، جزای نقدی درجه شش است. این یعنی فردی که افترا زده است باید جریمه مالی پرداخت کند. میزان دقیق این جریمه به تشخیص قاضی و با توجه به شرایط پرونده تعیین می شود. در اصلاحیه جدید، مجازات های بدنی مانند شلاق که قبلاً برای افترا وجود داشت، حذف شده است و قانون تمرکز خود را بر مجازات های مالی گذاشته است.

نکته مهم این است که در مواردی که افترا مربوط به اشاعه فحشا باشد، حتی اگر فرد بتواند اثبات کند که ادعایش درست بوده است، باز هم مشمول مجازات خواهد شد. این حکم به منظور حفظ ارزش ها و اخلاق عمومی جامعه وضع شده است.

تفاوت شکایت افترا با اعاده حیثیت؛ یک خطای رایج در میان مردم

در بسیاری از پرونده هایی که فردی بی گناه تحت تعقیب قرار می گیرد اما در نهایت با رأی برائت یا قرار منع تعقیب از اتهام تبرئه می شود، مشاهده می شود که وی یا اطرافیانش عنوان می کنند: «می خواهم اعاده حیثیت کنم».

اما باید توجه داشت که از نظر حقوقی، این اصطلاح در این گونه موارد دقیق و صحیح نیست و اعاده حیثیت در قانون، مفهومی متفاوت دارد. در قانون مجازات اسلامی، به ویژه در مواد مربوط به آثار تبعی محکومیت کیفری، اعاده حیثیت به وضعیتی گفته می شود که محکومان کیفری (یعنی افرادی که در گذشته به موجب حکم قطعی دادگاه محکوم شده اند) پس از گذشت مدت زمان مشخصی و در صورت احراز شرایط خاص، می توانند سابقه کیفری خود را پاک کنند و محدودیت های قانونی مثل محرومیت از اشتغال یا حقوق اجتماعی را برطرف نمایند. بنابراین، اعاده حیثیت فقط مخصوص محکومان است، نه افرادی که قربانی شکایت نادرست شده اند.

شکایت به خاطر تبرئه شدن، چه عنوانی دارد؟

اگر کسی بدون دلیل و با سوءنیت شما را به جرمی متهم کند و این اتهام در مراجع قضایی رد شود، شما حق دارید از او شکایت کنید اما عنوان این شکایت بسته به شرایط پرونده متفاوت خواهد بود:

۱. شکایت به جرم افترا

اگر بتوانید اثبات کنید که:

• طرف مقابل صراحتاً جرم مشخصی را به شما نسبت داده،
• مدرک و دلیل معتبری برای این ادعا نداشته،
• و با علم به نادرست بودن موضوع اقدام به طرح شکایت کرده،

می توانید با استناد به ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) از او به اتهام افترا شکایت کنید.

۲. مطالبه خسارت معنوی یا مالی (بر اساس مسئولیت مدنی)

اگر در جریان شکایت نادرست به اعتبار اجتماعی شما لطمه وارد شده یا متحمل هزینه و زحمت غیرضروری شده اید ولی نتوانید سوءنیت طرف مقابل را در حد افترا اثبات کنید، می توانید با استناد به ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی، علیه او اقامه دعوای حقوقی نمایید و جبران خسارت بخواهید.

بنابراین، گرچه در زبان محاوره ای مردم از اصطلاح «اعاده حیثیت» استفاده می شود، ولی باید توجه داشت که در عرف حقوقی، چنین شکایتی اگر شرایط لازم را داشته باشد، در قالب “افترا” یا “مطالبه خسارت” قابل پیگیری است نه تحت عنوان اعاده حیثیت.

شکایت بی اساس یا افترا؟

در مواردی پیش می آید که شخصی با سوءنیت (به قصد اذیت، انتقام یا تخریب شخصیت دیگری) علیه فردی شکایت کیفری مطرح می کند. اما در روند تحقیقات، دادسرا به این نتیجه می رسد که دلایل کافی برای اثبات اتهام وجود ندارد و در نتیجه قرار منع تعقیب صادر می شود. در اینجا، این سؤال مهم پیش می آید: آیا صرف این که شکایتی به نتیجه نرسیده، به معنی ارتکاب افترا توسط شاکی است؟ پاسخ، نیازمند تحلیل دقیق قانون و رویه دادگاه ها می باشد.

اگر فردی علیه دیگری شکایت کند، و آن شکایت منجر به صدور قرار منع تعقیب شود، در صورتی می توان او را به افترا متهم کرد که سوءنیت او احراز شود؛ یعنی:

بداند که موضوع اصلاً واقعیت ندارد یا بدون هیچ دلیل و مدرکی و صرفاً برای آزار طرف مقابل، شکایت کرده باشد و قصدش از شکایت، اجرای عدالت نباشد بلکه تخریب، تهدید یا انتقام باشد.

بنابراین صرف صدور قرار منع تعقیب، به تنهایی به معنای تحقق افترا نیست. گاهی افراد واقعاً تصور می کنند که طرف مقابل مرتکب جرم شده، اما بعد از بررسی دادسرا، مشخص می شود که آن تصور اشتباه بوده یا دلایل کافی وجود نداشته است. در این صورت، نمی توان آنها را به افترا محکوم کرد، چون سوءنیت نداشته اند.

به عنوان جمع بندی:

برای اینکه یک شکایت تبدیل به جرم افترا شود، شرایط زیر لازم است:

• شکایت متضمن نسبت دادن صریح یک جرم باشد.
• شکایت بدون دلیل و مدرک باشد.
• شاکی به دروغ بودن ادعای خود آگاه باشد.

با صدور قرار نهایی مثل منع تعقیب یا رأی برائت، بی گناهی فرد اثبات شود.

افترا در فضای مجازی؛ مسئولیت کیفری کاربران شبکه های اجتماعی

امروزه فضای مجازی بخش مهمی از زندگی ما شده و بسیاری از ارتباطات، اظهار نظرها و حتی درگیری ها، در بسترهایی مثل واتساپ، اینستاگرام، توییتر (اکس)، تلگرام و… اتفاق می افتد. چیزی که بسیاری از کاربران نمی دانند این است که قانون، فضای مجازی را خارج از قلمرو مسئولیت کیفری نمی داند. بنابراین، اگر کسی در این فضا به دیگری جرمی را نسبت دهد، با همان پیام یا پست، مرتکب افترا شده است.

مطابق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، وقتی فردی در هر بستری—از جمله فضای مجازی—به دیگری صراحتاً ارتکاب جرمی را نسبت دهد و نتواند صحت آن را ثابت کند، مشمول عنوان افترا خواهد بود. فرقی ندارد که این ادعا:

در دایرکت و چت خصوصی مطرح شده باشد؛

در یک گروه تلگرامی یا استوری اینستاگرام منتشر شده باشد؛

یا در قالب یک توییت عمومی، پست، کامنت یا حتی یک ویس صوتی باشد؛

آنچه اهمیت دارد، صراحت در نسبت دادن جرم، عمومی یا خصوصی بودن آن و نبود مدرک برای اثبات ادعاست.

1. نمونه هایی از افترا در فضای مجازی

«فلانی بچه دوزدی کرده، همه ش فیلم بازی می کنه!»

«اون کلاهبرداریه، از صد نفر پول گرفته و بالا کشیده!»

«این خانم فساد اخلاقی داره، مراقبش باشید!»

«این مدیر رشوه می گیره، از تجربه شخصی دارم می گم!»

اگر هیچ کدام از این حرف ها با مدرک قانونی اثبات نشود، گوینده یا منتشرکننده آن، تحت پیگرد افترا قرار می گیرد.

2. چه کسانی در فضای مجازی مسئول اند؟

طبق قانون، همه کسانی که به نحوی در نشر افترا نقش داشته اند ممکن است مسئول شناخته شوند:

• نویسنده اصلی پیام یا پست
• افرادی که آن را بازنشر یا فوروارد کرده اند
• حتی گاهی مدیر گروه یا کانالی که پیام در آن منتشر شده است (اگر هشدار یا محدودیتی اعمال نکرده باشد)

3. اشتباه رایج درباره «نقل قول از دیگران»

برخی فکر می کنند اگر در پیامشان بنویسند: «من شنیدم که فلانی…» یا «می گن فلانی دزده…» از نظر حقوقی مسئولیتی ندارند. در حالی که اینگونه جملات هم می توانند افترا محسوب شوند، چون در عمل تأثیر افترای مستقیم را دارند.

4. پیامدهای کیفری افترا در فضای مجازی

در صورت اثبات افترا، فرد ممکن است به:

جزای نقدی درجه شش طبق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی است و در صورت اشاعه فحشا، حتی با وجود صحت محتوا، همچنان مجازات شودعلاوه بر این، ممکن است دادگاه به درخواست شاکی، حکم به موارد ذیل بدهد:

• حذف محتوا
• عذرخواهی رسمی
• جبران خسارت معنوی

قابل گذشت یا غیرقابل گذشت بودن جرم افترا

برای اینکه جرمی قابل گذشت باشد، باید در قانون به آن تصریح شود. از آنجا که در بین جرایمی که ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی آن ها را جرایم قابل گذشت دانسته است، این جرم وجود دارد؛ بنابراین باید آن را قابل گذشت دانست. جرم قابل گذشت یعنی جرمی که نیاز به شکایت شاکی خصوصی داشته باشد و بدون شکایت تعقیب و پیگیری صورت نگیرد.

نهاد های ارفاقی در جرم افترا

جرم افترا یکی از جرایم علیه تمامیت معنوی اشخاص است که در نظام حقوقی ایران دارای ضمانت اجرای کیفری می باشد. با توجه به سیاست های کیفری جدید، در برخی موارد امکان اعمال تخفیف در مجازات یا استفاده از نهادهای ارفاقی مانند تعلیق اجرای مجازات، تعویق صدور حکم، آزادی مشروط، نظام نیمه آزادی، نظارت الکترونیکی و مجازات های جایگزین حبس برای مرتکبان این جرم وجود دارد که در ادامه تک به تک بررسی خواهیم کرد.

۱. تخفیف مجازات

طبق ماده ۳۷ قانون مجازات اسلامی، دادگاه می تواند در شرایط خاص مجازات مرتکب را تخفیف دهد. شرایطی که تخفیف شامل آن می شود در ماده ۳۸ همین قانون به این شکل آمده است:

• گذشت شاکی یا مدعی خصوصی
• همکاری موثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان، تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن
• اوضاع و احوال خاص موثر در ارتکاب جرم، از قبیل رفتار یا گفتار تحریک آمیز بزه دیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتکاب جرم
• اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار موثر وی درحین تحقیق و رسیدگی
• ندامت، حسن سابقه و یا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری
• کوشش متهم به منظور تخفیف آثار جرم یا اقدام وی برای جبران زیان ناشی از آن
• خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج زیانبار جرم
• مداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم

چنانچه یکی از شرایط مذکور وجود داشته باشد، دادگاه می تواند مجازات فرد متهم به افترا را به جزای نقدی درجه۷ یا درجه ۸ تبدیل کند.

درجات مجازات های تعزیری با آخرین اصلاحیه جدید سال ۱۴۰۳

برای آگاهی بیشتر در مورد اعمال تخفیف در جرم افترا می توانید به مقاله ی« تخفیف و تبدیل حبس: شرایط قانونی و نمونه درخواست» مراجعه بفرمایید.

۲. تعلیق اجرای مجازات

مطابق ماده ۴۶ قانون مجازات اسلامی، دادگاه می تواند در صورت وجود شرایطی که در ماده ۴۰ همین قانون آمده است، اجرای مجازات برخی جرایم را برای مدت معینی تعلیق کند. در جرم افترا، در صورت وجود جهات تخفیف، پیش بینی اصلاح مرتکب، جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران و فقدان سابقه کیفری موثر دادگاه می تواند اجرای مجازات را به تعلیق درآورد.

۳. تعویق صدور حکم

طبق ماده ۴۰ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که شرایط تعویق مهیا باشد (وجود جهات تخفیف، پیش بینی اصلاح مرتکب، جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران و فقدان سابقه کیفری موثر)، دادگاه می تواند صدور حکم در مورد جرم افترا را برای مدت مشخصی به تعویق بیندازد.

مرور زمان کیفری در جرم افترا

مرور زمان یکی از نهادهای حقوق کیفری است که باعث از بین رفتن تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات در صورت گذشت مدت مشخصی می شود. این نهاد در قانون مجازات اسلامی به سه نوع تقسیم می شود:

۱. مرور زمان تعقیب

مطابق ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، اگر از زمان ارتکاب جرم تا پایان مهلت قانونی تعقیب آغاز نشود، حق تعقیب جرم از بین می رود. مدت مرور زمان تعقیب برای جرم افترا که تعزیری درجه شش محسوب می شود، ۵ سال است. برای مثال، اگر فردی در سال ۱۳۹۵ مرتکب افترا گردد و تا سال ۱۴۰۰ تعقیب نگردد، دیگر امکان تعقیب وی وجود ندارد.

۲. مرور زمان صدور حکم

اگر تعقیب آغاز شود ولی در مدت مشخصی حکمی صادر نشود، مرور زمان باعث از بین رفتن امکان صدور حکم می شود. مطابق ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، این مدت برای جرایم تعزیری درجه شش، ۵ سال است. برای نمونه، اگر فردی در سال ۱۳۹۵ تحت تعقیب قرار گرفته باشد ولی تا سال ۱۴۰۰ حکمی صادر نشود، امکان صدور حکم از بین می رود.

۳. مرور زمان اجرای حکم

اگر پس از صدور حکم قطعی، مجازات در مدت قانونی اجرا نشود، مرور زمان اجرای حکم اعمال می شود. مطابق ماده ۱۰۷ قانون مجازات اسلامی، در این جرم در صورتی که از تاریخ قطعیت حکم، ۷ سال بگذرد و مجازات اجرا نشود، دیگر امکان اجرای آن وجود ندارد. برای مثال، اگر فردی در سال ۱۳۹۵ محکوم به جزای نقدی شده باشد ولی تا سال ۱۴۰۲ حکم اجرا نشود، دیگر امکان اجرای آن وجود ندارد.

دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم افترا

این جرم به دلیل اینکه دارای مجازات تعزیری درجه۶ است، در صلاحیت دادگاه کیفری۲ می باشد. امّا برای شکایت ابتدا باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکایت را ثبت کنید. بعد از ثبت شکایت، پرونده به شعبه دادیاری یا بازپرسی در دادسرا ارجاع داده می شود.

نحوه پیگیری حقوقی و کیفری افترا

افترا یکی از جرایمی است که شکایت خصوصی دارد، یعنی این که بدون شکایت و درخواست شخصی که به او افترا زده شده، پرونده معمولاً به جریان نمی افتد. مراحل پیگیری معمولاً به صورت زیر است:

1. تنظیم شکواییه:

فردی که مورد افترا قرار گرفته، باید به سامانه ثنا مراجعه کرده و پس از ثبت نام، شکایت خود را ثبت کند. در شکواییه باید مشخصات طرف مقابل و متن افترا به صورت واضح نوشته شود.

2. بررسی و تحقیق توسط مقام قضایی:

بعد از ثبت شکایت، دادگاه تحقیقات لازم را انجام می دهد تا مشخص کند آیا فرد متهم می تواند ادعای خود را ثابت کند یا خیر.

3. اثبات یا رد ادعا:

اگر متهم نتواند ثابت کند که نسبت داده هایش صحیح است، حکم محکومیت صادر می شود و باید مجازات تعیین شده را تحمل کند. اگر بتواند ادعایش را اثبات کند، دعوا خاتمه می یابد و متهم تبرئه می شود.

4. امکان گذشت و مصالحه:

در هر مرحله از رسیدگی، شاکی می تواند از حق شکایت خود صرف نظر کند و به اصطلاح گذشت کند. در این صورت پرونده مختومه می شود.

5. مطالبه خسارت:

علاوه بر مجازات کیفری، شاکی می تواند درخواست خسارت مادی یا معنوی کند، یعنی جبران ضررهایی که به دلیل افترا به او وارد شده است، مانند آسیب به آبرو، حیثیت اجتماعی یا ضرر اقتصادی.

مراحل رسیدگی به شکایت از جرم افترا

در مواردی که شکوائیه ای مبنی بر وقوع جرم افترا در سامانه ثنا به ثبت برسد و یا اینکه ضابطین قضایی وقوع جرم را کشف نمایند، رسیدگی به این جرم مانند دیگر جرایم کیفری در چهار مرحله به ترتیب زیر انجام خواهد شد:

۱ . ارجاع پرونده به دادسرا

دادسرا وظیفه انجام تحقیقات مقدماتی پیرامون جرم مربوطه را به عهده دارد. در موارد ارتکاب جرم افترا دادسرای عمومی و انقلاب متولی انجام این امر خواهد شد. دادسرا موظف است با انجام و تکمیل تحقیقات مقدماتی، صحت وقوع این جرم و صحت انتساب این جرم به شخص متهم را احراز نماید. این نهاد وظیفه رسیدگی ماهوی و صدور حکم را بر عهده ندارد.

چنانچه دادسرا صحت وقوع جرم و انتساب آن به شخص متهم را احراز نماید، با صدور قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست، رسیدگی به پرونده در مرحله بعدی آغاز خواهد شد. در غیر این صورت، با صدور قرار منع تعقیب، فرایند رسیدگی در همان مرحله دادسرا خاتمه خواهد یافت.

برای آگاهی از وظایف و اختیارات دادسرا می توانید به مقاله ی«دادسرا چیست؟ بررسی کامل وظایف و اختیارات دادسرا»مراجعه بفرمایید.

۲ . ارجاع پرونده به دادگاه (رسیدگی بدوی)

پس از تکمیل تحقیقات مقدماتی در دادسرا، دادگاه کیفری۲ وظیفه رسیدگی به پرونده شکایت از جرم افترا را بر عهده خواهد داشت. قاضی دادگاه کیفری۲ از طریق تشکیل جلسات رسیدگی، بررسی اسناد و مدارک موجود و استماع اظهارات طرفین رسیدگی ماهوی به پرونده را آغاز نموده و در پایان حکم نهایی مبنی بر برائت یا محکومیت متهم را صادر خواهد نمود.

۳ . اعتراض به حکم دادگاه

این جرم به دلیل اینکه دارای مجازات تعزیری درجه ۶ است، حکم صادره آن از جانب قاضی در مرحله بدوی می تواند مورد اعتراض در مرحله تجدیدنظرخواهی قرار گیرد. هر یک از شاکی یا متهم که نسبت به حکم صادره اعتراض داشته باشند، می توانند اعتراض خود را در مهلت مقرر تقدیم دادگاه تجدیدنظر استان نمایند تا مورد تجدیدنظرخواهی قرار گیرد.

۴ . اجرای حکم

چنانچه رأی دادگاه در هر یک از مراحل بدوی یا تجدیدنظر خواهی قطعی شود و رأی قطعی دال بر محکومیت متهم و اجرای مجازات باشد، حکم مربوطه نیازمند اجراست. اجرای احکام صادره از دادگاه ها در صلاحیت واحد اجرای احکام دادسرا قرار گرفته است. در نتیجه، حکم قطعی دادگاه به واحد اجرای احکام دادسرا ارجاع می شود و این نهاد متولی اجرای حکم خواهد شد.

چگونه از افترا جلوگیری کنیم؟

پیشگیری از افترا، هم به حفظ آبرو و اعتبار شخصی کمک می کند و هم مانع بروز دعواهای حقوقی و کیفری پرهزینه و زمان بر می شود. در دنیای امروز، که ارتباطات شفاهی، نوشتاری و مجازی سرعت بالایی دارند، کوچک ترین جمله یا اظهارنظر نادرست ممکن است عواقب جدی داشته باشد.

۱. هیچ گاه بدون مدرک، کسی را به ارتکاب جرم متهم نکنید.

اگر نسبت به کسی سوءظن دارید یا شنیده اید که کاری خلاف قانون انجام داده، تا زمانی که مدرک قابل قبول ندارید، حق ندارید این موضوع را مطرح کنید، نه به صورت خصوصی، نه در جمع، و نه در فضای عمومی یا مجازی. نسبت دادن جرم بدون اثبات، مصداق افتراست؛ حتی اگر نیت شما خیر باشد.

۲. در انتشار محتوا در شبکه های اجتماعی دقت کنید.

اگر قصد دارید مطلبی درباره شخص یا نهاد خاصی منتشر کنید، مطمئن شوید که:

– اظهارات شما ناظر به حقیقت مسلم و قابل اثبات باشد.

– حاوی نسبت دادن جرم مشخصی نباشد (مثلاً نگویید: «فلانی دزد است»).

به یاد داشته باشید: فضای مجازی هم مصون از قانون نیست و افترا در این فضا دقیقاً مانند دنیای واقعی پیگیری می شود.

۳. در جلسات کاری یا جمع های خانوادگی مراقب کلمات خود باشید.

بسیاری از شکایت های مربوط به افترا از دل اختلافات خانوادگی، شراکت های کاری، یا روابط همسایگی درمی آید. در این فضاها، اظهارنظرهای تند و نسنجیده می تواند به سرعت منجر به تشکیل پرونده افترا شود.

۴. در مواجهه با شایعات، نقش پخش کننده را بازی نکنید.

گاهی افراد از روی ناآگاهی، شایعه ای که شنیده اند را بازگو می کنند، بدون اینکه بدانند در حال نشر افترا هستند. اگر ادعایی درباره فردی شنیدید، تا زمانی که منبع موثق و قانونی ندارد، از بازنشر آن خودداری کنید.

۵. در تنظیم متن قراردادها، شکایات یا مکاتبات رسمی دقت کنید.

در متن قراردادها، گزارش ها یا شکایات رسمی، بیان اتهام بدون دلیل روشن می تواند به جای حمایت از شما، باعث شکایت طرف مقابل از بابت افترا شود. توصیه می شود برای چنین متونی از زبان محتاطانه و حقوقی استفاده کرده و در صورت نیاز با وکیل مشورت کنید.

نقش وکیل در پرونده های افترا

پرونده های افترا، برخلاف ظاهر ساده شان، پیچیدگی های حقوقی و اثباتی زیادی دارند. اینکه چه جمله ای دقیقاً افترا محسوب می شود، تفاوت آن با نشر اکاذیب یا توهین چیست، بار اثبات ادعا بر عهده کیست، در چه صورتی اتهام قابل دفاع است و چگونه باید از حیثیت فرد دفاع کرد.همه این موارد، نیاز به تحلیل حقوقی دقیق دارد. در اینجا، نقش وکیل پررنگ و تعیین کننده می شود.

۱. تحلیل حقوقی دقیق محتوا یا اتهام

وکیل می تواند محتوای گفته شده، نوشته شده یا منتشرشده را بررسی کند و مشخص کند:

آیا آنچه گفته شده واقعاً افترا محسوب می شود؟ یا شاید در قلمرو توهین، نشر اکاذیب یا حتی آزادی بیان باشد؟

در بسیاری از پرونده ها، تفاوت همین عناوین، سرنوشت دعوا را عوض می کند.

۲. تنظیم شکواییه یا لایحه دفاعیه به صورت تخصصی

خواه شما شاکی باشید یا متهم، وکیل می تواند با تسلط به ساختار شکایت کیفری، برای شما شکواییه حرفه ای بنویسد (اگر متهم شده اید) یا دفاعیه مستدل و مستند تهیه کند (اگر شما را متهم کرده اند).

تنظیم صحیح شکواییه یا لایحه می تواند تأثیر مستقیم بر تصمیم مقام قضایی داشته باشد.

۳. حضور در جلسات تحقیق و رسیدگی

در پرونده های افترا، جلسات بازپرسی و دادگاه معمولاً با پرسش های تخصصی همراه هستند. وکیل در این جلسات به موکل کمک می کند:

• حرف هایش را در چارچوب قانونی مطرح کند.
• از دام هایی مثل اعتراف غیرمستقیم یا بی احتیاطی در بیان خارج شود.
• از حقوق قانونی خود (مثل سکوت یا درخواست جبران ضرر) استفاده کند.

۴. ارائه ادله و مستندات به صورت مؤثر

گاهی حق با شماست، اما نمی دانید چگونه مدارکتان را به قاضی ارائه دهید. وکیل می داند:

• چه مدرکی در اثبات افترا یا رد آن مؤثر است.
• چطور از شهادت شهود، گزارش های فنی یا اسناد مکتوب استفاده کند.
• چگونه ضعف مستندات طرف مقابل را آشکار کند.

۵. پیگیری خسارت معنوی یا اعاده حیثیت

اگر شما قربانی افترا شده اید، وکیل می تواند به شما کمک کند:

برای جبران ضرر معنوی (توهین به شخصیت، آسیب روانی، لطمه به آبرو) از طریق دادگاه حقوقی اقدام کنید.

یا در مواردی خاص، دعوی اعاده حیثیت طرح نمایید تا از نظر قانونی بی گناهی شما به اثبات برسد و اعلام شود.

کلام آخر

افترا یکی از مهم ترین جرایم علیه شخصیت و آبرو در حقوق کیفری ایران است. این جرم، ناظر بر شرایطی است که در آن فردی، بدون ارائه دلیل و مدرک، دیگری را به ارتکاب جرم متهم می کند. قانون در این زمینه کاملاً روشن است: صرف نسبت دادن جرم بدون اثبات آن، می تواند موجب محکومیت فرد به پرداخت جزای نقدی و تحمل تبعات کیفری شود حتی اگر ادعای او در نهایت درست باشد (در مواردی مثل اشاعه فحشا). در دنیای امروز که ارتباطات به شدت گسترش یافته، خصوصاً در بستر فضای مجازی، مرز میان آزادی بیان و جرم افترا بسیار باریک تر شده است. بسیاری از افراد به تصور اینکه “صرفاً نظر شخصی” یا “شنیده های دیگران” را منتشر می کنند، مرتکب جرم می شوند و در معرض شکایت کیفری قرار می گیرند. از این رو، آگاهی از مصادیق افترا، تفاوت آن با سایر جرایم مشابه (مانند توهین و نشر اکاذیب)، نحوه شکایت، و همچنین راه های پیشگیری از آن، نه تنها برای فعالان حقوقی بلکه برای عموم شهروندان ضروری است.

در پایان باید گفت: احترام به آبرو و شخصیت افراد، هم یک اصل اخلاقی است و هم یک الزام قانونی. هر کلام بی جا، می تواند برای گوینده اش هزینه ای سنگین داشته باشد.

---

وکیل سوال – مرجع تخصصی مشاوره و خدمات حقوقی

وکیل سوال یک پلتفرم تخصصی در حوزه مشاوره و خدمات حقوقی است که تحت مدیریت خانم ام البنین تنکابنی رضایی فعالیت می کند. هدف ما ارائه اطلاعات حقوقی دقیق و ارائه خدمات تخصصی وکالت در زمینه های مختلف، از جمله دعاوی کیفری و حقوقی، امور قراردادی، جرایم سایبری، دعاوی ارزی و مالی، وکالت در امور ثبتی و ملکی است.

اگر به دنبال تنظیم وکالت نامه ای جامع و بی نقص هستید، وکیل سوال با دانش تخصصی و تجربه حقوقی گسترده، همراه شما خواهد بود.

همین حالا مشاوره بگیرید و وکالت نامه ای مطمئن تنظیم کنید!