اعتبار قرارداد الکترونیکی در نظام حقوقی ایران

پیشرفت تکنولوژی و گسترش استفاده از فناوری های نوین چون اینترنت، موجب ایجاد تغییر در ابعاد مختلف زندگی مردم شده است. یکی از مفاهیم جدیدی که به واسطه گسترش فناوری های اطلاعات و ارتباطات در زندگی افراد نقش پیدا کرده است، مفهوم قرارداد الکترونیکی است.

در گذشته، افراد برای تنظیم و انعقاد هر قراردادی ناگزیر بودند که در یک محل معین حاضر شده، توافقات خود را به صورت کتبی تنظیم کرده و امضاء نمایند. اما امروزه قرارداد الکترونیکی این امکان را برای افراد فراهم نموده است تا بتوانند از راه دور و بدون نیاز به حضور فیزیکی، توافقات خود را در قالب یک قرارداد تنظیم کرده و امضاء نمایند.

با وجود آن که قراردادهای الکترونیکی نقش بسزایی در تسهیل تجارت و ارتباطات مدرن ایفا می کنند؛ اما ضروری است که پیش از استفاده از آن ها، میزان اعتبار این قراردادها بررسی شود. از این رو، این مقاله به بررسی اعتبار قرارداد الکترونیکی در نظام حقوقی ایران پرداخته است.

قرارداد الکترونیکی چیست؟

در گذشته و پیش از گسترش استفاده از وسایل ارتباط الکترونیکی، تنظیم هر قراردادی تنها به صورت کاغذی امکانپذیر بود. به این معنا که طرفین قرارداد به صورت حضوری با یکدیگر ملاقات کرده، توافقات خود را در قالب یک قرارداد مشخص در دو یا چند نسخه تنظیم کرده و امضاء می نمودند. اما امروزه گسترش استفاده از فناوری های اطلاعات و ارتباطات موجب شده است تا نوع جدیدی از قرارداد تحت عنوان قرارداد الکترونیکی در کنار قراردادهای کاغذی موضوعیت یابد.

قرارداد الکترونیکی یا دیجیتال به توافق نامه ای اطلاق می شود که از طریق وسایل الکترونیکی مانند اینترنت، ایمیل، پیامک و اپلیکیشن های موبایلی، بدون نیاز به حضور فیزیکی طرفین و از راه دور منعقد می شود. این قرارداد می تواند هر موضوعی از جمله فروش کالا، ارائه خدمات، اجاره و حتی تعهدات مالی را شامل شود. در دنیای امروز، قرارداد الکترونیکی به یکی از ابزارهای اصلی تجارت الکترونیک تبدیل شده است.

انواع قرارداد الکترونیکی

با وجود اینکه قرارداد الکترونیکی در خصوص موضوعات گوناگونی قابل تنظیم و انعقاد است. اما به طور کلی، این قرارداد به دو دسته اصلی به شرح زیر تقسیم می شود:

1 . قراردادهایB2B (Business to Business) : این نوع قراردادها بین کسب وکارها منعقد می شوند و معمولاً شامل فروش کالاها و خدمات، توافق نامه های تامین و قراردادهای همکاری تجاری می باشند.

2 . قراردادهایB2C (Business to Consumer) : این قراردادها بین کسب وکارها و مصرف کنندگان نهایی منعقد می شوند و شامل خرید آنلاین محصولات، خدمات و اشتراک های دیجیتال هستند.

وضعیت قرارداد الکترونیکی در نظام حقوقی ایران

با توجه به جدید و نوین بودن موضوع قرارداد الکترونیکی ممکن است برخی از افراد تصور نمایند که این قرارداد در نظام حقوقی کشور ما فاقد اعتبار بوده و تنها راه تنظیم قرارداد در کشور ایران، به شیوه کاغذی و در قالب نسخه فیزیکی است. با این حال، قانون تجارت الکترونیکی مصوب 1382 این موضوع را مد نظر قرار داده و قرارداد الکترونیکی را کاملاً معتبر دانسته است.

به موجب قانون تجارت الکترونیکی اسناد و مدارک الکترونیکی دارای اعتبار قانونی هستند و می توانند به عنوان دلیل در محاکم حقوقی و کیفری مورد استفاده قرار گیرند. بند ص ماده 2 این قانون، قرارداد الکترونیکی را تحت عنوان عقد از راه دور (Distance Contract) به شرح زیر تعریف نموده است:

«ايجاب و قبول راجع به كالاها و خدمات بين تأمين كننده و مصرف كننده با استفاده از وسائل ارتباط از راه دور»

مفاد قرارداد الکترونیکی

افراد می توانند قرارداد الکترونیکی را در هر زمینه ای با توجه به هدف و توافقات خود منعقد نمایند. در واقع، قرارداد الکترونیکی را می توان قالبی دانست که توافقات افراد در زمینه های مختلف در آن قالب قابل تنظیم و انعقاد است. این توافقات می تواند در خصوص موضوعات گوناگونی از جمله خرید و فروش کالا، ارائه خدمات، اجاره، صلح و غیره باشد.

بنابراین، نمی توان برای تنظیم قرارداد الکترونیک مفاد ثابت و مشخصی تعریف نمود. مفاد هر قرارداد الکترونیکی با توجه به هدف طرفین و عنوان قرارداد تعیین می شود.

شرایط ضروری انعقاد قرارداد الکترونیکی

برای تنظیم و انعقاد هر قرارداد الکترونیکی، صرف نظر از عنوان آن قرارداد، وجود برخی موارد الزامی است. موارد الزامی برای انعقاد این نوع از قراردادها عبارت است از:

1 . رضایت طرفین

مانند قراردادهای سنتی، رضایت طرفین در قراردادهای الکترونیکی نیز ضروری است. این رضایت می تواند از طریق کلیک بر روی گزینه های تأیید در وب سایت ها یا اپلیکیشن ها اعلام شود.

2 . شفافیت اطلاعات

اطلاعات مربوط به قرارداد باید به صورت شفاف و قابل دسترس برای هر دو طرف باشد. این اطلاعات شامل شرایط و ضوابط، قیمت، مدت زمان قرارداد و نحوه فسخ آن می شود.

3 . احراز هویت

یکی از الزامات اساسی در قراردادهای الکترونیکی، احراز هویت طرفین قرارداد است. احراز هویت به وسیله امضای الکترونیکی، گواهی های دیجیتال و دیگر روش های الکترونیکی انجام می شود.

امضای الکترونیکی چیست؟

طرفین هر قرارداد با امضای آن قرارداد نسبت به آن پایبند شده متعهد می شوند که تعهدات قراردادی خود را در موعد مقرر ایفاء نمایند. به همین خاطر، امضای هر قرارداد یکی از مهم ترین ارکان تشکیل آن قرارداد است.

با توجه به اینکه امکان امضای قرارداد الکترونیکی به شکل سنتی وجود ندارد، این شکل از قرارداد به امضای الکترونیکی طرفین می رسد. امضای الکترونیکی شامل هر نوع علامت، رمز یا فرآیندی است که به صورت الکترونیکی ایجاد شده و به منظور تأیید هویت امضاءکننده و تأیید محتویات سند مورد استفاده قرار می گیرد. بند ی ماده 2 قانون تجارت الکترونیکی امضای الکترونیکی را به این شرح تعریف نموده است:

«هر نوع علامت منضم شده يا به نحو منطقی متصل شده به داده پيام است كه برای شناسائی امضاء كننده داده پيام مورد استفاده قرار می گيرد»

ویژگی های امضای الکترونیکی

امضای الکترونیکی هر قرارداد الکترونیکی بایستی به صورت مطمئن و مطابق با شرایط ماده 10 قانون تجارت الکترونیکی تشکیل شده باشد. شرایط مقرر در این ماده عبارت است از:

الف) نسبت به امضاء كننده منحصر به فرد باشد
ب) هويت امضاء كننده داده پيام را معلوم نمايد.
ج) به وسيله امضاء كننده و يا تحت اراده انحصاری وی صادر شده باشد.
د) به نحوی به يك داده پيام متصل شود كه هر تغييری در آن داده پيام قابل تشخيص و كشف باشد

حدود مسئولیت طرفین قرارداد الکترونیکی

با توجه به اینکه قرارداد الکترونیکی مانند قرارداد سنتی و کتبی از اعتبار و حمایت های قانونی برخوردار است؛ طرفین این قرارداد بایستی توجه داشته باشند که در صورت تنظیم و امضای قرارداد الکترونیکی نسبت به مفاد آن قرارداد متعهد شده و موظف به ایفای کلیه تعهدات خود هستند.

قرارداد الکترونیکی از حیث ایجاد مسئولیت برای طرفین قرارداد تفاوتی با قرارداد سنتی و کتبی ندارد. نقض تعهدات قرارداد الکترونیکی به طرف مقابل این امکان را می دهد تا بتواند ضمانت اجراهای قانونی یا قراردادی لازم را اجرا نماید.

به عنوان مثال، یک وب سایت یا اپلیکیشن در زمان ثبت نام کاربران تعهدات آن ها را در قالب یک قرارداد الکترونیکی به آن ها نمایش می دهد تا کاربران پس از تأیید یا امضای قرارداد فوق الذکر بتوانند فرایند ثبت نام خود را تکمیل کرده و از خدمات سایت یا اپلیکیشن بهره مند شوند. چنانچه در طول استفاده کاربر از سایت یا اپلیکیشن فوق، کاربر این تعهدات را نقض نماید، مسئولیت قراردادی بر وی بار شده و طرف مقابل می تواند از ضمانت اجراهای مختلفی از قبیل ایجاد محدودیت در دسترسی کاربر به اپلیکیشن، مسدود کردن حساب کاربری یا غیره استفاده نماید.

مزایا و معایب قرارداد الکترونیکی

با توجه به گسترش روزافزون استفاده از قرارداد الکترونیکی، توجه به این نکته ضروری است که استفاده از این قرارداد مانند هر ابزار دیگری با مزایا و معایب گوناگونی همراه است. به طور کلی، مزایا و معایب این ابزار را می توان به این شرح بررسی نمود:

مزایای قرارداد الکترونیکی

به طور کلی، هر تکنولوژی جدید یا ابزار نوین به تسهیل زندگی افراد کمک می کند. قرارداد الکترونیکی نیز از این قاعده مستثنی نیست. از موارد زیر می توان به عنوان مزایای استفاده از قرارداد الکترونیکی نام برد:

1 . سرعت و کارایی

قرارداد الکترونیکی به دلیل استفاده از فناوری های دیجیتال، سرعت و کارایی بالاتری نسبت به قرارداد سنتی دارد. انعقاد قرارداد در بستر الکترونیکی به کاهش زمان و هزینه های مرتبط با انتقال اطلاعات و مدارک کمک می کند.

2 . دسترسی جهانی

قرارداد الکترونیکی امکان انعقاد توافق نامه ها با افراد و کسب وکارهای سراسر جهان را فراهم می کند. این امر به گسترش بازارها و افزایش فرصت های تجاری کمک می کند.

3 . کاهش مصرف کاغذ

استفاده از قرارداد الکترونیکی به کاهش مصرف کاغذ و حفظ محیط زیست کمک می کند. این امر همچنین به کاهش هزینه های مرتبط با چاپ و نگهداری مدارک فیزیکی منجر می شود.

معایب قرارداد الکترونیکی

قرارداد الکترونیکی نیز مانند دیگر تکنولوژی های نوین علاوه بر مزایا با معایبی نیز همراه است. از جمله معایب قرارداد الکترونیکی می توان از موارد زیر نام برد:

1 . مسائل امنیتی

یکی از بزرگ ترین چالش های قرارداد الکترونیکی، مسائل امنیتی است. حفظ حریم خصوصی و اطلاعات شخصی طرفین قرارداد از اهمیت بالایی برخوردار است. استفاده از پروتکل های امنیتی مانند SSL و رمزگذاری اطلاعات می تواند کمک شایانی به افزایش امنیت قرارداد الکترونیکی می کند.

2 . عدم آگاهی حقوقی

بسیاری از افراد و کسب وکارها نسبت به قوانین و مقررات مربوط به قراردادهای الکترونیکی آگاهی کافی ندارند. این امر می تواند منجر به مشکلات حقوقی و عدم اعتبار قراردادها شود. آموزش و آگاهی بخشی در این زمینه از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

3 . چالش های فنی

مشکلات فنی مانند قطع اینترنت، عدم دسترسی به پلتفرم های الکترونیکی و مشکلات نرم افزاری می توانند از موانع اجرای موفق قرارداد الکترونیکی باشند. ایجاد زیرساخت های فنی مناسب و پایدار از جمله راه حل های این مشکلات است.

نقش وکیل در تنظیم قرارداد الکترونیکی

قرارداد الکترونیکی مفهوم جدیدی در دنیای کسب و کارها و تعاملات اجتماعی است که بسیاری از افراد با آن آشنایی کافی ندارند. ناآگاهی افراد نسبت به این موضوع موجب شده است که افراد نگاه چندان مثبتی به آن نداشته و تصور نمایند که این نوع از قراردادها فاقد اعتبار قانونی است. در حالی که استفاده از قراردادهای الکترونیکی موجب تسهیل در انجام بسیاری از معاملات و کسب و کارها شده و می تواند برای بسیاری از افراد مفید و کارگشا واقع شود.

اگر شما نیز جزو آن دسته از افرادی هستید که در انجام معاملات یا فعالیت های تجاری خود نیاز به تنظیم و انعقاد قرارداد الکترونیکی دارید، توصیه می کنیم که پیش از هر چیز با مشورت و راهنمایی یک وکیل متخصص از شرایط، چگونگی تنظیم و انعقاد و میزان اعتبار این قرارداد آگاهی یابید.

پس از آن، می توانید با کمک یک وکیل متخصص قرارداد مورد نیاز خود را به صورت الکترونیکی تنظیم کرده و آن را امضاء نمایید. چرا که برای تنظیم قرارداد الکترونیکی علاوه بر داشتن اطلاعات تخصصی کافی در حوزه اینترنت و داده پیام، داشتن اطلاعات تخصصی حقوقی در حوزه مورد نظر نیز الزامی است.

نتیجه گیری

قراردادهای الکترونیکی با توجه به تسهیلاتی که در تجارت و ارتباطات فراهم می کنند، از اهمیت ویژه ای برخوردارند. قوانین و مقررات ایران، به ویژه قانون تجارت الکترونیکی، اعتبار این نوع قراردادها را به رسمیت شناخته و شرایط حقوقی لازم را برای استفاده از آنها فراهم کرده است.

با این حال، برای بهره برداری کامل از مزایای قرارداد الکترونیکی، لازم است تدابیر امنیتی و آموزشی مناسبی اتخاذ شود تا تمامی افراد و سازمان ها بتوانند با اطمینان از این فناوری استفاده کنند. افزایش آگاهی عمومی و ایجاد زیرساخت های فنی مناسب می تواند به تحقق کامل پتانسیل قراردادهای الکترونیکی در ایران کمک کند.

وکیل سوال – مرجع تخصصی مشاوره و خدمات حقوقی

وکیل سوال یک پلتفرم تخصصی در حوزه مشاوره و خدمات حقوقی است که تحت مدیریت خانم ام البنین تنکابنی رضایی فعالیت می کند. هدف ما ارائه اطلاعات حقوقی دقیق و ارائه خدمات تخصصی وکالت در زمینه های مختلف، از جمله دعاوی کیفری و حقوقی، امور قراردادی، جرایم سایبری، دعاوی ارزی و مالی، وکالت در امور ثبتی و ملکی است.

اگر به دنبال تنظیم وکالت نامه ای جامع و بی نقص هستید، وکیل سوال با دانش تخصصی و تجربه حقوقی گسترده، همراه شما خواهد بود.

همین حالا مشاوره بگیرید و وکالت نامه ای مطمئن تنظیم کنید!